لفظ «کودتای نافرجام» برای اتفاقاتی که در شب ۱۵ جولای یک سال قبل در ترکیه رخ داد رسا نیست
زلزله شايد؟ شوك؟ انفجار؟يك سال از آنچه در همه جا به‌عنوان كودتاي نافرجام تركيه خوانده مي‌شود، گذشته است. در سالگرد اين اتفاق اما تركيه‌اي كه با آن روبه‌رو هستيم هيچ شباهتي با تركيه قبل از آن شب تابستاني در سال ۲۰۱۶ ندارد. شايد اكنون با 2تركيه مواجه هستيم: تركيه قبل و تركيه بعد از كودتايي كه مانند زلزله يا انفجاري اين كشور را در داخل و خارج تغيير داد و همه ابعاد اين كشور از اجتماع و اقتصاد گرفته تا سياست خارجي زير سايه آن قرار گرفت.
بدون شك ۱۵ جولاي اتفاقي در تاريخ تركيه به‌حساب مي‌آيد. در تركيه‌اي كه كودتا در آن بي‌سابقه نبوده و چند بار نظاميان قدرت را از دولت دمكرات به زور سرنيزه تصاحب كرده‌اند. آمدن مردم به خيابان‌ها براي حفظ پايه‌هاي دمكراسي يك اتفاق تاريخي بوده است. اما از آن زمان رجب طيب اردوغان و اطرافيانش دست به يك پاكسازي و تسويه‌حساب گسترده در اين كشور زدند كه اين كشور را به يك فضاي دوقطبي شديد برد.
وضعيت اضطراري در تركيه كه پس از اين كودتا برقرار شد همچنان ادامه دارد و دولت اين كشور مي‌تواند به راحتي هر فرد مظنوني را همچنان به جمع حدود ۱۷۰ هزار بازداشت و زنداني اين كشور پس از كودتا اضافه كند. با وجود گذشت يك سال از كودتا هنوز هم هر روز در گوشه و كنار اين كشور افرادي به اتهام دست داشتن در كودتا بازداشت مي‌شوند. اتهام افراد مي‌تواند از استفاده كردن از يك اپليكيشن تا پيدا كردن اثر انگشت‌شان روي كتابي نوشته فتح‌الله گولن متفاوت باشد.
حدود ۱۴۰هزار نفر در ارتباط با اين كودتا از كارهايشان بركنار شده‌اند و اين جريان همچنان با برقراري وضعيت اضطراري ادامه دارد. معاون نخست‌وزير تركيه اعلام كرده كه طي يك سال گذشته دولت اين كشور كنترل حدود هزار شركت خصوصي اين كشور را در اختيار گرفته و آنها را به اتهام ارتباط با جنبش گولن تصاحب كرده است.
موج جديدي از دستگيري‌ها هم در آستانه نخستين سالگرد كودتاي نافرجام تركيه آغاز شده است. چند روز قبل مقام‌هاي اين كشور حكم بازداشت ۱۰۵ نفر از كار‌كنان سابق شوراي پژوهش و كارشناسان فناوري اطلاعات را صادر كردند. آنها يك سال پس از كودتا متهم شده‌اند كه به لحاظ فناوري از كودتاي نافرجام پشتيباني كرده‌اند. همچنين طي هفته اخير ۴۳ نفر در دفتر نخست‌وزيري تركيه به اتهام دست داشتن در كودتا دستگير شده‌اند.
كار به جايي رسيد كه پليس تركيه هفته گذشته ۸ فعال سرشناس حقوق بشر ازجمله ايديل اسر، مسئول سازمان عفو بين‌الملل در تركيه را بازداشت كرد. اكثر اين افراد به اتهام ارتباط با جنبش فتح‌الله گولن يا «خدمت» بازداشت يا از كارشان بركنــــــار شده‌اند اما با وجود تلاش بسيار آنكارا، گولن كه همچنان به‌عنوان متهم اصلي اين كودتا معرفي مي‌شود در آمريكا به سر مي‌برد. او كه طي يك سال قبل بارها دست داشتن در كودتا را رد كرده، در آستانه سالگرد اين اتفاق هم گفته است از آمريكا فرار نمي‌كند اما اگر واشنگتن به استرداد او رأي بدهد اين مسئله را مي‌پذيرد.
- ۱۵ جولاي خيابان در مقابل ۱۵ جولاي كاخ قليچداراوغلو، اين تظاهرات را پس از آن شروع كرد كه معاون اين حزب به اتهام دست داشتن در كودتا به ۲۵ سال حبس محكوم شد. معترضان مي‌گويند اصول جمهوري و دمكراسي در تركيه ازجمله استقلال دستگاه قضايي از بين رفته است. اين گردهمايي يك بيانيه ۱۰ ماده‌اي داشت. در اين بيانيه هرچند كودتاي نافرجام تركيه محكوم شده اما در آن به دو ۱۵ جولاي اشاره شده است: ۱۵ جولاي خيابان يا مردم در مقابل ۱۵ جولاي كاخ يا دولتي‌ها. در اين بيانيه آمده است: ايستادگي مجلس تركيه و مقاومت مردم در مقابل كودتاگران موجب پيروزي قانون اساسي و دمكراسي در كشور شد. به اين ۱۵ جولاي خيابان مي‌گوييم. ولي حزب حاكم ۱۵ جولاي را فرصتي براي خود ديد و در آن با برقراري وضعيت فوق‌العاده وظايف مجلس تركيه غصب شد. به اين ۱۵ جولاي كاخ مي‌گوييم.
- نهادهاي بين‌المللي و جامعه‌جهاني طي يك سال گذشته بارها از دولت تركيه به‌خاطر سركوب مخالفان به بهانه كودتا انتقاد كرده‌اند. طي يك سال اخير مخالفت‌ها با دولت تركيه شدت بيشتري پيدا كرده است. نمونه بارز آن تظاهرات اخير مخالفان با راهپيمايي از آنكارا تا استانبول طي ۲۵ روز بود كه كمال قليچداراوغلو، رهبر حزب جمهوريت خلق آن را با وجود تهديدهاي مقام‌هاي دولت اين كشور رهبري كرد. اردوغان و ديگر مقام‌هاي اين كشور قليچداراوغلو و شركت‌كنندگان در اين راهپيمايي را به‌عنوان حاميان كودتاگران و تروريست‌ها توصيف كرده‌اند.
- دوران سياست خارجي جديدروز گذشته رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهور تركيه در مصاحبه با بي‌بي‌سي به اتحاديه اروپا تاخت و اعلام كرد كه اين اتحاديه با سياست غيرشفاف درباره مسئله پيوستن تركيه به اين اتحاديه، وقت آنكارا را تلف مي‌كند. او گفت: اگر اتحاديه اروپا صريح بگويد ما نمي‌توانيم تركيه را بپذيريم خيالمان راحت خواهد شد و سراغ طرح‌هاي بعدي مي‌رويم. او همچنين زماني كه خبرنگار بي‌بي‌سي بسته شدن ۱۶۰ رسانه و بركناري ۲ هزار و ۵۰۰ روزنامه‌نگار اين كشور را پس از كودتا يادآور شد، اين آمار را زير سؤال برد و گفت: تنها ۲ روزنامه‌نگار واقعي هم‌اكنون در زندان هستند. مقام‌هاي آمريكا هم با وجود به قدرت رسيدن ترامپ همچنان درخواست و آرزوي ديرينه دولت تركيه يعني استرداد گولن را نپذيرفته‌اند و اسناد ارائه شده از سوي دولت تركيه را ناكافي مي‌دانند.اردوغان و يارانش با ۵۱ درصد آرا در اين همه‌پرسي اعلام پيروزي كردند اما شايد هيچ وقت پاسخ «نه» ۴۹ درصد مابقي جمعيت اين كشور را به‌حساب نياوردند. اردوغان و حزب عدالت و توسعه در همه سال‌هاي اخير كه قدرت را در اين كشور در اختيار داشته‌اند اين حجم مخالفان را تجربه نكرده‌اند. يك‌سال اخير و حوادث ريز و درشت آن نشان داد كه لفظ «كودتاي نافرجام» براي نيمه‌شب تابستاني ۱۵ جولاي ۲۰۱۶در تركيه رسا نيست. تركيه در يك سال اخير تحولي بزرگ‌تر و عميق‌تر از يك «كودتاي نافرجام» را تجربه كرده است.
- دولت تركيه طي يك سال اخير همواره آمارهاي نهادهاي حقوق بشر را زير سؤال برده است و بركناري‌ها و بازداشت‌‌هاي گسترده را حق مسلم خود دانسته است. تنها رأي‌گيري پس از كودتاي تركيه يعني همان همه‌پرسي قانون اساسي براي افزايش اختيارات قانون اساسي اما پيام واضحي داشت.
- طي يك سال اخير و در سايه كودتاي نافرجام، سياست خارجي تركيه هم دچار تغييرات بسيار شده است. مقام‌هاي اروپايي به‌شدت از سياست دولت تركيه در يك سال اخير انتقاد كرده‌اند و تنش ميان دو طرف بالا گرفته است. دولت هلند هفته گذشته اعلام كرد كه معاون نخست‌وزير تركيه نمي‌تواند براي سخنراني به اين كشور برود. آلمان هم درخواست رئيس‌جمهور تركيه براي سخنراني مقابل ترك‌تبارها را رد كرده بود. همچنين دولت اتريش جلوي ورود يك وزير اقتصاد تركيه را كه قصد داشت در مراسم سالگرد كودتاي نافرجام در جمع ترك‌هاي مقيم اتريش سخنراني كند، گرفت.
