تفاهمنامه مربوط به ایجاد مناطق امن (کاهش تنش) در سوریه، با وجود حمایت نقش آفرینان خارجی از آن، به خاطر سنگ اندازی‌های مخالفان و مشکلات فنی، هنوز راه درازی تا تحقق واقعی در پیش دارد
روزنامه اینترنتی «گازیتا.رو» در تحلیلی نوشته است: شرکت کنندگان در مذاکرات آستانه روز گذشته (پنجشنبه) تفاهمنامه مربوط به ایجاد مناطق چهارگانه کاهش تنش (یا همان مناطق امن) در سوریه در استان ادلب، شمال شهر خمص، شرق منطقه گوتا و در جنوب خاک این کشور را امضاء کردند.
سندی که “استفان دی میستورا” نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل آن را «گامی در جهت صحیح» نامیده و قرار است از تاریخ 6 ماه مه توقف درگیریهای نظامی در مناطق یادشده را به اجرا بگذارد. اکنون گروه کاری متشکل از کارشناسان سه کشور تضمین کننده صلح در سوریه، یعنی روسیه، ایران و ترکیه در حال کار به روی جزییات و تعیین مختصات دقیق جغرافیایی مناطق امن هستند.
البته تحقق عملی این توافق ممکن است با موانع بسیاری، و قبل از هرچیز عدم پذیرش آن از سوی گروههای مسلح مخالف سوری مواجه گردد که نمایندگان آنها روز گذشته نزدیک بود حتی مذاکرات آستانه را به شکست بکشانند.
ولی طرفهای دیگر شرکت کننده در مذاکرات آستانه به این ابتکارعمل بسیار خوش بین هستند. “حسن جابرانصاری” معاون وزیر امور خارجه ایران روز گذشته ابراز امیدواری نمود که این سند بتواند بزودی به بحران در سوریه خاتمه دهد.
دولت سوریه نیز اعلام کرده است که کاملا از طرح ایجاد مناطق کاهش تنش حمایت کرده و ضوابط مورد توافق قرار گرفته را رعایت خواهد کرد.
“الکساندر لاورنتییف” نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه در حل و فصل مناقشه سوریه نیز به نوبه خویش اعلام کرد که این تفاهمنامه از تاریخ 6 ماه مه به اجرا گذاشته شده و هر نوع درگیری نظامی در مناطق امن مشخص شده ممنوع خواهد بود.
در پیش نویس این تفاهمنامه که از سوی روسیه تهیه شد، آمده است که در خطوط مرزی مناطق کاهش تنش نیروهای نظامی خارجی به منظور کنترل اوضاع و رعایت اصول آتش بس مستقر خواهند شد و همچنین پاسگاههای مرزی نیز ایجاد می شوند تا مردم غیرنظامی بتوانند برای عبور و مرور از آنها استفاده کنند.
سنگ اندازی مخالفان سوری ازهم اکنون آغاز شده
منابع دیپلماتیک در مسکو یادآور شده اند که اگر این تفاهمنامه با موفقیت اجرا شود، در آینده سطح امنیت در این مناطق افزایش قابل توجهی خواهد یافت. البته دورنمای تحقق واقعی این تفاهمنامه همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد.
نمایندگان مخالفان مسلح سوری از این سند انتقاد کرده اند. اولا، به گفته آنها، در این تفاهمنامه بندی که از تمامیت ارضی سوریه حمایت کند، وجود ندارد (البته در متن این تفاهمنامه که در اختیار رسانه های گروهی قرار گرفته، چنین بندی دیده می شود). در ثانی، مخالفان دمشق اصرار دارند که رژیم آتش بس باید در سراسر سوریه برقرار شود، نه تنها در این چهار منطقه (که این مسئله غیرممکن است). و نکته سوم هم اینکه مخالفان سوریه به نقش ایران، بعنوان یکی از کشورهای ضامن اجرای این تفاهمنامه، اعتراض دارند.
“ماکسیم سوچکوف” کارشناس شورای امور بین الملل روسیه مشکل را در این می بیند که مخالفان از این تفاهمنامه حمایت نکرده اند. وی در گفتگو با این روزنامه گفته است: «مخالفان خواستار گسترش طرح اجرای آتش بس در سراسر خاک سوریه شده اند که در شرایط کنونی اصلا عملی نیست. بنابراین نظریه برقراری دوباره رژیم آتش بس، بار دیگر در معرض خطر قرار گرفته، هرچند نقش آفرینان خارجی سهم خود را برای اجرای آن ادا کنند.»
مشکلات زیادی پیش روی اجرای تفاهمنامه قرار دارد
به گفته این کارشناس، بغیر از مشکلات سیاسی، برخی موانع فنی نیز وجود دارد: هنوز مشخص نیست که کار بر روی تعیین خطوط مرزی مناطق امن به چه صورت خواهد بود و چه کسانی این خطوط را تحت کنترل خواهند گرفت. منابع دیپلماتیک اعتراف کرده اند، هنوز مشخص نیست که نیروهای نظامی کدام کشورها یا سازمانهای بین المللی در خطوط مرزی مناطق امن (کاهش تنش) مستقر خواهند شد. این مسئله در سند امضاء شده دیروز ذکر نشده و قرار است که گروه کاری ویژه ای روی این جزییات کار کند.
سوچکوف یادآور شده است: «دولت آمریکا در زمان “باراک اوباما” هم قصد داشت تا در سوریه مناطق امنی را بوجود آورد. ولی در آن زمان این نگرانی وجود داشت که این اقدام مانع از فعالیت نیروهای نظامی-هوایی روسیه در مبارزه با تروریسم در این کشور شده و در نهایت حتی منجر به درگیری نظامی بین روسیه و آمریکا شود. از زمان ورود “دونالد ترامپ” به کاخ سفید هم نظریه «ایجاد منطقه امن» در سوریه دوباره مطرح شد، ولی باردیگر اهداف واشنگتن در این اقدام چندان روشن نبود. مسئله مهم آن است که همه نقش آفرینان بین المللی گزینه کنونی برای ایجاد چهار منطقه امن در سوریه را مورد قبول ارزیابی کرده و به نوعی با آن موافقت نموده اند و همین مسئله نکته بسیار مثبتی است.»
لازم به یادآوری است که “ولادیمیر پوتین” رئیس جمهوری روسیه در مذاکرات روز چهارشنبه خود با “رجب طیب اردوغان” رئیس جمهوری ترکیه اعلام کرد که این نظریه در جریان گفتگوی تلفنی اخیر وی با “دونالد ترامپ” رئیس جمهوری آمریکا نیز بررسی شده و از طرف واشنگتن نیز مورد حمایت قرار گرفته و مقامات دمشق و تهران نیز در جریان این طرح قرار گرفته و با آنها در این مورد به توافق رسیده است.
کارشناسان امید بیش از حدی به این طرح نبسته اند
“ولادیمیر احمدوف” کارشناس مسائل خاورمیانه در موسسه شرق شناسی آکادمی علوم روسیه به «گازیتا.رو» گفته است که ایجاد مناطق امن در سوریه را می توان طرحی بسیار «انسان دوستانه» نامید، برای اینکه مردم ساکن این مناطق نمی توانند در شرایط سخت کنونی منتظر بمانند تا روند مذاکرات سیاسی برای حل و فصل مشکلات روزی به نتیجه برسد. البته به عقیده وی، مهمترین سئوال در این رابطه عملکرد این مناطق است که می بایست توسط کمیته های هماهنگی محلی اداره شوند. این کمیته ها که در برخی مناطق دیگر سوریه فعال هستند، غالبا با رژیم بشار اسد مخالف هستند، ولی به سمت درگیری مسلحانه روی نیاورده اند.
به گفته احمدوف، ضمن اینکه با وجود موافقت ترکیه به این طرح روسیه، آنکارا و مسکو ممکن است اختلاف نظراتی در مورد مناطقی که ساکنین آنها کردها هستند، پیدا کنند.
“آلکسی مالاشنکو” کارشناس برجسته مرکز کارنگی در مسکو نیز با احتیاط تفاهمنامه ایجاد مناطق امن را ارزیابی کرده و یادآور شده است که این پیشنهاد فعلا در حد یک تفاهمنامه است و تا تحقق آن راه درازی در پیش است. وی افزود: «البته همین اقدام هم بهتر از دست روی دست گذاشتن است، ولی نمی توان امید زیادی به این طرح داشت. لازم است تا توافقات اصلی بین خود طرفین مناقشه در سوریه صورت بگیرد، بخصوص آنکه مخالفان مسلح مخالف در سوریه ازهم اکنون از این سند انتقاد کرده اند.»