علم و آ د اب پسند یده و اخلاق نکو
جو هر آدمی و فضل خرد مند ان است
هرکه رانیست چنین گوهر پاکیزه سرشت
تا ابد خوار وستمد یده وسر گردان است
از خردمندی پرسیدم که زیبایی چیست ، گفت آنچه خوش آیند ودلپذیر باشد. با توجه به دیگاه ها ونظریات مشترک ومتفاوت که از خواص ذاتی ، فطری واحساسی انسانها منشا میگیرد و بر یکدیگر اثر میگذارد مانند تشخیص رنگها و تاثیر متقابل آن در ذهن انسان .
به همین ترتیب اخلاق ورسوم نیز واژه هایی اند که دارای تعاریف مستقل وباهم مرتبط . پس ببینیم که اخلاق چیست ورسوم کدام ها .
اخلاق بحث بزرگی است که در کتاب و مقال نمی گنجد واما خلاصه تعاریف اخلاق از نظر دانشمندان ، اخلاق مجموعه صفات باطنی ،طبیعت ومزاج انسان است که با عوامل بیرونی متغیر میباشد. برخی ها به این باور اند که اخلاق شاخه ای از علوم انسانی ،موضوع مصادیق وارزشهاست و از نظر لغوی جمع خلق بمعنای خوی ،طبع ،سجیه وعادت است اینکه نیکو باشد یا زشت مفهومی که در متن روابط اجتماعی خاص قابل تعریف است و متشکل از اخلاق فردی واجتماعیست . در رابطه با اخلاق وروابط ان با ادیان ، داستا یوفسکی ،کانت ،ارسطو گویته وغیره نظریات گوناگون داده اند بقلم حسن معارفی پور، کارشناس امور اجتماعی ،اخلاق مسله پیچیده وبحث برانگیز از زمان های دور تا بدینسو مورد توجه ادیان ومکاتب بشری بوده است .
اگر اخلاقیات یک جامعه را با توجه بساختار های اقتصادی واجتماعی آن بررسی کنیم می بینیم که در کشور های کاتولیک گرفته تا اسلامی وسایر مکاتب فلسفی آن و مذاهب بطور عام وهمواره اخلاقیات طبقه قدرتمند را ترویج نموده وانسانها را به تسلیم طلبی قناعت ناتوانی وحقارت وقبول وضع موجود بشکل ریا کارانه ومبتذل توصیه میکند . در حالیکه اخلاق از نظر مکتبهای سیاسی ، انعکاس واقعی از تمایل عینی اجتماعی در جامعه میباشد وبر عوامل عینی وذهنی استوار است واز امتزاج درونی وبیرونی فرد ظهور کرده آداب و رسوم به آن اثر میگذارد.
پس ببینیم که آداب چیست ؟ آداب جمع ادب وبمعنای آموختن علوم ودانشهای گوناگون که بفرهنگ عمومی نیز اطلاق میشود .ادب از فهم سرشار وادراک حقایق سر چشمه میگیرد که با اصول ومقرارات بستگی دارد . البته در بسا موارد اصول اخلاق مانند قدرت شجاعت سخاوت با آداب وسنن ملی فرق میکند وآداب اجتماعی از امورنسبی است که با اختلافات مخیطی فرق دارد ولی زشتی وزیبایی اصول اخلاق با اختلاف نژاد ها وملیت دگر گون نمی شود .برخی از دانشمندان معتقدند که رفتار ، آداب وسنن بعنوان فرهنگ شناخته میشود . درین رابطه دین با فرهنگ دو مجموعه ی که فقط در بخشی مسایل موارد مشترک داشته پس باید گفت که تعریف فرهنگ به عواملی که بزندگی انسانها معنی وجهت میدهد منطقی ترین سخن در تعریف این واژه میباشد .با این نتیجه که آداب ورسوم زاده وضع ذاتی فطری شرایط زندگی انسانهاست . فریدریش انگلس میگفت اگر انسان زاده محیط است پس باید محیط را انسانی ساخت .
در جوامع عقب مانده خاصتاً کشور عقب نگهداشته ما ، اخلاق ، آداب ورسوم نظر به ساختار جامعه متفاوت وحتا متضاد است . کشور ما که دارای فرهنگ وتمدن پنجهزار ساله میباشد در حال حاضر با موجودیت نظام ارباب رعیتی اخلاق ، آداب وسنن مربوط به طبقه حاکم در سرتاسر جامعه مسلط است .این سنن نا پسندانه ونابخردانه بشیوه محافظه کارانه وبا تبلیغات کاذب وریاکارانه از یکطرف مانع رشد وترقی جامعه گردیده از جانبی هم رسوم زیانباری را بشانه زحمتکشان کشور تحمیل نموده که در نتیجه آن غریب ،غریبتر وغني ،غني تر میشود. رسوم وعنعنات پیچیده نظام فرتوت فیودالی با داشتن ریشه در افکارمردم گاهگاهی نسبت به شریعت پیشقدم میشود که مقدم بر همه در مسایل عزا داری ومراسم خوشی مردم مروج است . قدرتمندان در مراسم عزا داری اعتبار وحیثیت خود را با مصارف گزاف ، نمایش ثروت وکمپاین قدرت در قصر های مجلل بنام شب سوم ، هفته ، جمعه ، چهلي ، ششماهه وسالانه با پذیرایی پر زرق وبرق مهمانان از حریفان خود پیشی میگیرند واین گونه عزاداری بیشتر به عروسی ونمایش
قدرت می ماند واما عزاداری غربا که فاقد توان وامکانات دراجرای رسوم وعنعنات پرمصرف میباشند از یکطرف مرگ عزیزان از طرف دیگر تحمیل رسوم ناپسند به تباهی وسقوط فامیل هامنجرمیشود.
واما مراسم خوشی ثروتمندان با امکانات عظیم مادی و برپایی جشن شادمانی وشاندار با مصارف گزاف برگزارمیشود . همچنان در آنجا باقدرت سرنیزه صدها دخت صغیر را در معرض خرید وفروش وازدواج اجباری قرار میدهند . واما مسله ازدواج در میان مستضعفان ومستمندان که اجرای عنعنات کمر شکن ورسوم ناپسند برای شان غیر قابل تحمل است سالها ی سال از تشکیل خانواده محروم بوده در سیه روزی وبی سرنوشتی بسر می برند. هرگاه تعدادی از جوانان که به اجرای آداب و رسوم ناپسند وکمر شکن تن در دهند اولاً در زیر بار قرض وفقر زمینگیر شده وثانیاً پس از عروسی در نتیجه فقر شدید خانواده وجدال زنان شوهری منجر به جدایی ، طلاق ، کشتن ، خود سوزی وفرار میگردد. در بسیاری خانواده ها دادن پول نقد تویانه و تعین حق مهر ومصارف گزاف کمر شکن عروسی ویا نام گذاشتن اطفال شیرخوار به فلان پسر، عقددخت صغیر، دادن دخت بنام « بد »و «بدلی » روزگار هردوطرف فامیلها را به چالشهای خطرناک روبرو مسازد که میراث شوم نظام خانخانی وارباب رعیتی میباشد .
علمای دینی هم نتوانستند در تطبیق ارزشهای شرعی علیه پدیده زشت رسوم ومصارف بیجا مقابله کنند اگراکثراً ملا ها وظایف حیاتی خود را بدرستی انجام میدادند سود وسلم اختلاص ، ارتشا ، غارتگری ،پرداخت پول نقد وگزاف عروسی ،حق مهر اضافی ، ازدواج اجباری ، گریز و فرار، قتل ، زندانی شدن ومحرومیت وجود نمیداشت .
ما دامیکه ستاره اقبال مردم افغانستان با رویکار شدن نظام مردمی ، ملی ودمو کراتیک در آسمان ترقی وعدالت افغانستان تابیدن گرفت ، بر بنیاد آن داد وستد تویانه ومصارف گزاف عروسی و اخذ سود وسلم از مردم منع گردید و برای دهاقین زمین ، به کارگران کار ، به جوانان زمینه تحصیل وبرای زنان حقوق وآزادی اعطا گردید .حق معالجه وتحصیل برای همه رایگان وبرای اقشار ولایه های اجتماعی ، فرهنگی واهل کسبه امتیازات مادی ومعنوی داده شد. کارگران ، مامورین وملا ها، صاحب کوپون ومعاش شدند. طفل ومادر واقشار غریب مورد حمایت دولت مردمی قرار گرفت خدمات اجتماعی متوازن ومشارکت همگانی در دستگاه دولتی عملی گردید،وحدت ملی تحکیم یافت ، داشت افغانستان شاهراه ترقی وتعالی را می پیمود ولی خفاشان اسلام نما ومفتخواران جامعه ، ترقی وسعادت مردم را تحمل نکرده به بهانه دین ومذهب وبه دستور صادر شده از پاکستان ، سرنوشت خود را بدست پنجابی ها داده بر بنیاد آن جنگ نیابتی پاکستانی ها وحامیان بین المللی آنها بر کشور ما تحمیل شد وادامه پیداکرد که درنتیجه آن هست وبود وطن به خاک یکسان گردید ، آنان دهشت افگنان اجیر شده را را بنام القاعده ، طالب و داعش باسلاح مخرب تجهیزنموده وبا حملات انتحاری کشور ما را مورد تجاوز قرار میدهند که در نتیجه آن مردم مظلوم کشورقربانی حملات تروریستی ودهشت افگنانه آنها گردیده وبقیه در شرایط بد امنی فقر جهل مرض بیکاری بیماری وبی سرنوشتی دست وپامیزنند . دشمنان افغانستان با استفاده از جهل وعقبمانی در کشور بانفوذ عمال شوم خود بر حریم مقدس کشور ما ، اخلاقیات وآداب جامعه را مخدوش ساخته امراض نفاق ، تعصبات ومزخرفات را در بین جامعه سم پاشی میکنند . اصلاحات اجتماعی که وظیفه دولتهاست با ساخت وساز چند اداره نمایشی امور زنان وجوانان دردی را دوا نکرده بلکه در اثر بی مسولیتی وعدم رسیدگی دولت نا کارا ونفاق ملی ، جوانان کشور قربانی رسوم زشت نظام ارباب رعیتی وعنعنات ناپسند گردیده با بروز قضایای دلخراش فامیلی زمینه چور وچپاول مقامات حاکمه بیشتر شده فامیلها را اولاً تاراج نموده وبعداً به جهنم می فرستند و در چنین شرایط غیر قابل تحمل ، گروه های عظیم جوانان جبراً خاک کشور را ترک نموده راهی دیار بیگانه میشوند .جوانان مهاجر با روبرو شدن به خطرات راه وکشاندن آنها به جنگهای نیابتی یمن وسوریه اکثراًجانهای خود را از دست میدهند . همچنان صدها هزار پناهجوی هموطن که در اثر فشار جنگ ونا امنی وبه جرم دوست داشتن وطن شان مجبور به مهاجرت گردیده اند ، اکثریت عظیم شان را ترقی خواهان روشنفکر ودادخواهان منورتشکیل میدهد . با حفظ احترام وحرمت به شخصیت های والای ایشان باید گفت که شووربختانه برخی از اینها نیز ترکیبی از همان آداب ورسوم ناپسند وعنعنات پوسیده نظام قبیله وارباب رعیتی را اینجا با خود حمل نموده اند که در اثر آن رسوم ورواجهای کمرشکن وعنعنات نا پسند برسرنوشت جوانان مهاجر ما سایه می افگند .
هموطنان عزیزمهاجر که مجموع دارایی مادی ومعنوی شان از دولت گذشته بجز کتاب وقلم چیزی نیست با افتخارتمام به پای خود ایستاده اند. چنانچه عده محدودی از شخصیتها ی مهاجربا مصروفیتهای گران ارج فرهنگی ، عده ی با اجرای وظایف در دوایر رسمی ، برخی بصورت انگشت شمار مصروف دکانداری وهوتل داری ، رانندگی و متباقی مهاجران از توزیع اخبار شروع تا آشپزی وراینیگون ویا اکثراً بیکار که تمام درآمدشان را لقمه نان شبا روزی تشکیل میدهد. با این حال از یکطرف تقاضاهای مکرر خانواده واقارب گیرمانده در وطن واز طرفی هم تطبیق عنعنات رسم و رواجهای بیجا وکمر شکن دامنگیر قشر جوان ما گردیده است . هر ماه وسالی که میگذرد مراسم عزا داری همانند رقابتهای شدید وطنی وکمپاین نمایشی پرمصرفتر وسالونهای پذیرایی مراسم عروسی بزرگتر و قشنگتر نسبت به سال گذشته میشود. کشوری که همواره در خون وآتش میسوزد و مردم فقیرکه پوست کچالو روی خاکستر های پسکوچه برایش میسر نباشد، دست زنان بیوه وبیچاره اش به کدیه دراز باشد ودخت صغیرش درداخل ویا خارج به لقمه نانی معامله شود ، عروسی های پرزرق وبرق ومراسم پرمصرف چه زیب خواهد داشت ؟ آیا نمیدانند که حج رفتن وخیرات های رنگارنگ وغیر ضروری در اروپا البته با توجه بشرایط فقر در وطن ما چه ار مغانی خواهد داشت ؟ گذشته از مصا رف بیحد درعروسی ، هفتی ، پایوازی وتخت جمعی ، سالانه وغیره تعین مبلغ گزاف تویانه وحق مهر بجز خراب ساختن خانه عروس وداماد چه میتواند باشد ؟ همینجاست که ملا صاحبان نیز در سکوت فرو رفته و از جمله هزار ویک مشکل اقتصادی اجتماعی سیاسی فرهنگی وخانوادگی فقط اکثراً وعظ خود را به بهشت ودوزخ متمر کز ساخته اند . در حالیکه عواقب چنین رسوم کمر شکن ورقابتهای نا سالم ، فامیلهای داماد وعروس را به پرابلمهای شدید روبرو ساخته سرنوشت شان را تیره وتار میسازد که با جدال زن وشوهر شروع و بعضاًبا طلاق ، قتل ، خود کشی وفرار ، داستان عنعنات پوسیده فامیلهای مهاجران افغان وهموندان به پایان میرسد .
در حالیکه ما امکانات بسیار زیاد برای رعایت فرهنگ زیبایی وشکوهمندی آداب ورسوم پسندیده داریم با یک نظر اندازی به برادران ترک و ایرانی ابتکارات بسیارسودمندی از آنها قابل درک وحرمت است که اگر ما چنین نمونه مثالهایی را در حصه خود تطبیق نموده با عزا دار ما با اعطای کمکهای غمشریکانه و با جوانان ما در مصارف عروسی با اعطای کمک های مادی ومعنوی سهیم باشیم . نگذاریم جوانان ما قربانی رسوم بیجا وعنعنات کمر شکن شوند . بیایید با مشوره های نیک ودلسوزانه متعهد ومسُولانه هموطنان عزیز خود رابجای رقابتهای ناسالم و رسوم مزخرف ماقبل فیودالی ، به سادگی بی آلایشی ومراسم بی تکلف وپذیرایی بی آلایشانه وصمیمانه همکاری کنیم واین وظیفه مقدس را بخاطر نجات فامیلهای مهاجر هموطن ، بخاطر خوشبختی وبمنظور آینده بهتر جوانان وجلوگیری از کشت وخون ، جدایی وبربادی خانواده ها از خود شروع نموده تا عمق جامعه به پیش رویم .اگر از وطن خود دور هستیم با هموطنان عزیز خود نزدیک باشیم .
عبدالو کیل کوچی
