این اولین بار نیست که کشورهای عربی خلیج فارس با قطر وارد تنش جدی می‌شوند. اما متوقف کردن پروازها و حتی اخراج شهروندان در کنار قطع روابط دیپلماتیک٬ رویدادی است که باید دلایل محکم و عمیقی پشت آن نهفته باشد
به نقل از بی.بی.سی، روز جمعه سران چهار کشور عربستان سعودی، امارات عربی متحده ، بحرین و مصر اعلام کردند تمام روابط سیاسی و اقتصادی خود را با قطر متوقف می‌کنند و بلافاصله این تصمیم را اجرا کردند.
تنش اخیر از کجا شروع شد؟
آتش وقتی جرقه زد که سخنانی به نقل از امیر قطر در خبرگزاری رسمی این کشور منتشر شد. اظهارات منسوب به شیخ تمیم بن‌حمد آل ثانی که ایران را قدرتی بزرگ و ضامن ثبات در منطقه خوانده و حماس را نماینده فلسطینیان دانسته بود، برای دولت‌های عرب حوزه خلیج فارس مخصوصا عربستان٬ گناهی غیرقابل بخشش بود.
بنابر این اظهارات، امیر قطر نه تنها از ایران حمایت می‌کرد؛ بلکه در مقابل تلاش عربستان و متحدانش برای انزوای ایران می‌ایستاد. این اظهارات در فاصله کوتاهی پس از حضور دونالد ترامپ٬ رئیس جمهور آمریکا در ریاض منتشر شد. او برای شرکت در اجلاس سران دولت‌های مسلمان آمده بود که هدف اصلی آن پیشبرد سیاست انزوای ایران است.
واکنش قطر چه بود؟
وزیر خارجه قطر بلافاصله اظهارات منسوب به شیخ تمیم را را تکذیب کرد و اعلام کرد گروهی “توطئه” کرده بودند که با هک خبرگزاری رسمی قطر و انتشار چنین اظهاراتی٬ روابط با این کشور را تیره کنند. قطر بارها تاکید کرد که شیخ تمیم آل ثانی چنین جملاتی را نگفته و با هکرها برخورد خواهد شد.
آیا امیر قطر واقعا از ایران دفاع کرده بود؟
صحبت‌های نسبت داده شده به امیر قطر از قول او در جشنی نظامی نقل شده بود. در حالی که شیخ تمیم اصلا در این جشن سخنرانی نکرده بود. قطر بارها تکذیب کرد اما تیر از چله کمان رها شده بود. رسانه‌های عربی به شدت “دفاع امیر قطر از ایران” را به تقابل او با سایر کشورهای عرب خلیج فارس تعبیر کردند. تکذیبیه دولت قطر قرار نبود پذیرفته شود.
آیا این اولین بار است؟
اختلاف قطر و عربستان یک شبه پیش نیامده است. سه سال و نیم پیش هم عربستان و دو کشور امارات متحده عربی و بحرین٬ سفرای خود را از دوحه فراخواندند.
سه کشورعربی٬ قطر را به مداخله در امور داخلی خود متهم کردند. قطع روابط مارس ۲۰۱۴ اتفاق افتاد. تازه چند ماه بود که تمیم آل ثانی ۳۳ ساله٬ امیر جوان قطر ناگهان جایگزین پدرش شده بود. گفته می‌شد دلیل تغییر حاکم قطر٬ انتشار نوار صوتی منتسب به وزیر خارجه وقت است که باعث خشم عربستان شده. شایع شده بود برای جلوگیری از تنش٬ آرام و بی‌دردسر قدرت در قطر جا به جا شده است. در آن نوار مکالمه میان وزیر خارجه و معمرقذافی رهبر سابق لیبی٬ از “براندازی نرم” در عربستان سخن گفته می‌شد. ادعایی که به طور مستقل ثابت نشد.
روی کار آمدن شیخ تمیم تنش‌ها را کاهش داد؟
خیر. هم‌زمان با روی کار آمدن تمیم آل ثانی٬ در مصر کودتا شد و بعضی سران اخوان المسلمین به قطر پناه بردند. سال‌ها بود که دوحه از این جنبش اسلامگرا حمایت سیاسی می‌کرد. عربستان با فراخواندن سفرایش تهدید کرد. قطر هم زیر بار نرفت. با میانجی‌گری کویت در نهایت قرار شد سران اخوان المسلمین به جای تحویل داده شدن به مصر٬ به ترکیه بروند. غائله فروکش کرد. اختلاف قطر و عربستان از زمان شیخ تمیم شروع شد؟
جنگ قدرت بسیار زودتر از شیخ تمیم شروع شده بود. پدر او٬ حمد بن خلیفه آل ثانی در منطقه به قطر قدرتی بخشید که خار چشم رقیبان بود.
شیخ حمد با احیای مخازن گاز پارس جنوبی و تاسیس شبکه تلویزیونی پر نفوذ الجزیره و کمک مالی به دشمنان عربستان به دنبال پایگاهی محکم در خلیج فارس بود. البته افزایش درآمدهای نفتی که پیش از حمد بن خلیفه شروع شده بود٬ عامل اصلی قدرت گرفتن این کشور بود.
قطر که بارها به دلیل وجود پایگاه نظامی آمریکا در عربستان از این کشور انتقاد کرده بود٬ بعد از خروج آمریکایی‌ها از عربستان٬ آنها را به برپایی پایگاه ثابت نظامی در خاک خود دعوت کرد. به این ترتیب حالا دیگر عربستان تنها متحد منطقه‌ای بزرگ‌ترین قدرت جهان نبود. عربستان٬ قطر را رقیبی جدی می‌دید.
حمایت از گروه‌های ‘تروریستی’؟
عربستان و کشورهای عربی دیگر دلیل اصلی قطع رابطه با قطر را حمایت این کشور از گروه‌های به گفته آنها “تروریستی” اعلام کرده‌اند. در چند روز گذشته اندیشکده دفاع از دمکراسی‌ها در آمریکا اسناد زیادی منتشر کرده و مدعی شده که قطر به طور جدی و وسیع از گروه‌های نظامی در منظقه حمایت می‌کند.
جنگ نیابتی عربستان و قطر بر سر حمایت از گروه‌های شورشی در سوریه امروز اتفاق نیفتاده است. عربستان بارها قطر را به حمایت از جبهه نصرت متهم کرده است. حمایت قطر از حماس هم اتفاقی تازه نیست. با وجود همه این اختلاف‌ها عربستان در طول ریاست جمهوری باراک اوباما کج‌دار و مریز با قطر ساخته بود. اما حالا چرا تکذیب اظهارنظری درباره ایران، برخلاف عرف رایج بین‌المللی٬ نتوانست آتش نزاع را خاموش کند؟
چه چیزی تغییر کرده است؟
این بار شاید عربستان دونالد ترامپ را به خود نزدیک‌تر از رییس‌جمهور پیشین آمریکا می‌بیند. عربستان به دنبال احیای نقش کلیدی خود در شورای همکاری خلیج فارس است. قطر هم سال‌هاست سیاست استقلال از عربستان و سایر کشورهای منطقه را دنبال می‌کند و می‌خواهد قدرت منطقه‌ای باشد. برای هر دو کشور٬ کوتاه آمدن کار آسانی نیست.
