زبان فارسي ودري ، تفاوت واژه ها ازکجا تا کجا ـ ( تحقيق وپژوهش استاد صباح )

واژه‌های سمت راست از پارسی و واژه‌های سمت چپ از پارسی دری

آ • آبان، آبان ماه: عقرب، ماه (برج) عقرب • آب پز: جوش داده (مانند تخم جوش دادهٔ مرغ) • آب تنی: آب بازی • آب جو: بیر (انگلیسی) • آبدان: چاتی، آبدان • آبگوشت: شوربا • آب نبات: شیرنی، دیشلمه، (بخاطر داشتن ترکیبات لیمو “ترشک” نیز میگویند) • آبونمان (فرانسه): اشتراک • آبونه: مشترک • آتش سوزی: حریق • آتش نشانی: اطفائیه • آجر: خشت • آجیل: میوهٔ خشک (مانند نخود، کشمش ، بادام، پسته) • آدامس: ساجق • آذر، آذرماه: قوس، ماه (برج) قوس • آرایشگر: سلمان • آرشیتکت (فرانسه): معمار • آزمایشگاه: لابراتوار (فرانسوی) • آسانسور (فرانسه): لـِفت (انگلیسی) • آسم (فرانسه): نفس تنگی، تنگی نفس • آسمان غـُر ُنبه: رعد (در هرات: پایه قـُرقـُری) • آشغال: خاکروبه، کثافات • آق سقـّال(ترکی) : ریش سفید، حـُقـّی • آگرمان (فرانسه): موافقتنامه • آگاهی: آمریت جنایی • آگهی: اعلان • آلاکلنگ: اندل چو (در هرات: الی لـُنبک) • آلرژی (فرانسه): حساسیت • آلوده: چَـتَـل، آلوده، ناپاک (در هرات: لــَمـَشت) • آلی: عضوی (آنچه در ترکیب کاربن دارد) • آماتور (فرانسه): آماتور، شوقی • آمادگی: تیاری، آمادگی • آماده: تیار، آماده • آماده باش: آماده باش (نظامی: تیارسی (پشتو) • آمپول (فرانسه): پیچکاری {(پیچکاری کردن= امیول زدن (در هرات : سوزن زدن) • آمفی تئاتر (فرانسه): ادیتوریم (لاتین) • آوریل (فرانسه): اپریل (انگلیسی) • آموزش و پرورش: 1. معارف 2. تعلیم و تربیه • آهک: چونه • آهنگساز: کمپوزیتر، آهنگساز ا • ابره: آستر • اتاق ماشین: بادی موتر (ترکیب دو کلمهٔ انگلیسی) • اتصالی برق: شارتی برق • اتلس (اطلس): ساتن (فرانسوی) • اتوبان (آلمانی): شاهراه • اتوبوس (فرانسه): بس، سرویس (هر دو انگلیسی) • اتومبیل (فرانسه): موتر (انگلیسی) • اثاث: اسباب، سامان • اثاث کشی: کوچ کشی (در هرات: ریزپاش کشی) • اجاره: کرایه • اجاق (ترکی): دیگدان (در هرات: اجاق) • اجقون: جوانی (دانه یی از یک گیاه چتری همانند بادیان) • ادکلن (فرانسه): کلونیا • ارباب: بادار • ارتش: اردو (ترکی) • ارتشبد: ستر جنرال (پشتو) • اردک: مرغابی • اردیبهشت: ثور • ارشاد و فرهنگ: اطلاعات و کلتور، اطلاعات و فرهنگ • استارت (انگلیسی): سلف (انگلیسی؟) • اُستان: ولایت، ایالت • اُستاندار: والی • استانداری: ولایت (ادارهٔ) • استخر: حوض، حوض آب‌بازی • اسفناج: پالک، سبزی پالک (در هرات: اسپناج) • اسفند: اسپند • اسفند: حوت، دوازهمین ماه سال • اسکناس: بانکنوت (انگلیسی) • اسید (انگلیسی): تیزاب • اشکاف (روسی): الماری • اطلاعات: استخبارات • اطلسی (گل): پتونی • اعلام کنندهٔ برنامه: انانسر • افسر: آفسر، صاحب منصب • الگو: نمونه (در هرات: روبر) • النگو: چوری (هندی) • الوار: چارتراش • امضاء: امضا، دستخط • انبار: گدام • اَنبه: اَم • انبـُردست: انبرپلاس • انتصاب: تقرّر • انفاکتوس (انفارکتوس (انگلیسی): حمله، سکتهٔ قلبی • انفجار: انفجار، انفلاق • انفیه: نسوار بینی • انفیه دان: قوطی نسوار، کدوی نسوار • اوت: اگست (انگلیسی) • اورژانس (فرانسه): عاجل • اُو َرکوت (انگلیسی): دبل کوت، بالاپوش • اونیفورم (فرانسه): یونیفورم (انگلیسی) ب • باجناق (ترکی) : باجه • باجه: غرفه، دکّه • بادبادک: کاغذپران، گـُدی پران (درهرات: کاغذباد) • بادکردن: 1. ورم کردن، پـُندیدن 2. ماندن کالا و متاع بر اثر کسادی بازار یا نامرغوب بودن آن • باردار: حامله، شکمدار • بازجویی: استنطاق • بازداشت: توقیف، بازداشت • بازرسی: تفتیش، تلاشی • بازنشسته: متقاعد • باشگاه: کلوب، کـَلـَب • باقلا: باقلی • بالانس(فرانسه): معلق • بامیه (شیرینی): خجور • باند (انگلیسی): دسته، دار و دسته • بایگانی: آرشیف (فرانسه)، اوراق • بایگانی کردن: حفظ کردن • بخت آزمایی: لاتری(انگلیسی) • بخش: ولسوالی (پشتو) • بخشدار: ولسوال (پشتو) • بخشداری: ادارهٔ ولسوالی (پشتو) • بدهکار: قرضدار • بدهکاری: قرض • بـُرُس (فرانسه): بـُرس (فرانسه) • برگه: ورقه، شـُقـّه • برگهٔ زردالو: اشتـَق (در هرات: کـِشته) • برنامه: برنامه، پلان • بزرگراه: شاهراه • بساط: تبنگ • بستانکار: طلبکار • بستانکاری: طلب • بستنی: شیریخ (در هرات: بستنی) • بـُشکه (روسی): بیرل • بطری: بوتل (انگلیسی) • بغل دستی: پهلوفیل (ترکیب فارسی-انگلیسی) • بلال: جواری برشته • بلدرچین: بودنه (در هرات: کرّک) • بلند شدن: بلند شدن، برخاستن • بلند کردن: ربودن • بلوک (فرانسه): بلاک (انگلیسی) • بلوند (فرانسه): بور • بلیط (فرانسه): تکت • بـُن بست: بن بست، کوچه یی که پایانش بسته‌است • بند شلوار: اِزاربند • بنزین: پترول (هردو انگلیسی و فرانسه) • بوزینه: شادی، میمون • بنگاه: مرکز معاملات، مؤسسه • بهداری: صحیه • بهداشت: حفظ الصحه • بهمن: 1. برج دلو 2. برفکوچ • بهیار: مأمور صحیه • بیات: باسی، شب مانده • بید: کویه، موریانه • بیلان (فرانسه): بیلانس (انگیسی) • بیمار: مریض، ناجور (در هرات: ناخوش) • بیمارستان: شفاخانه پ • پاتک: ضد حمله، حملهٔ متقابل • پارچ: جک، مرتبان، تنگ • پارو: راش بیل (در هرات: پارو) • پاره کردن: پاره کردن، چیر کردن • پاره آجر: خشت پارچه • پاساژ (فرانسه): مارکیت • پاک کن: پنسل پاک • پالتو (فرانسه): بالاپوش • پانسیون (فرانسه): مهمانخانهٔ خصوصی • پانسیونر (فرانسه): مهمان مهمانخانهٔ خصوصی • پایان نامه: مونوگراف (انگلیسی) • پایو َر: ضابط، صاحب منصب پایین رتبه • پایواز = کسیکه همراه مریض در شفاخانه (بیمارستان ) میماند. • پاییدن: نگران و مراقب بودن (بپا: مراقب باش، هوشت را بگیر) • پاییز: خزان • پرتابل (فرانسه): سیـّار • پرتقال: 1. کشور پرتگال 2. مالته (میوه) • پرتوشناس: رادیولوژیست(انگلیسی) • پـَرَستو: غـُچـّی • پـُرو: خام کوک (اصطلاح خیاطی) • پرو َنده: دوسیه (فرانسه) • پریز: ساکت (انگلیسی) • پـُست: پوسته، داک • پستچی: پوسته رسان • پـُماد (فرانسه): تیوب مرهم • پنبه: پخته (در هرات و نیز در پشتو: پنبه) • پنجره: کلکین • پنهان: پـُت • پیشخوان: پاچال • پیشدستی: پشقاب/ بشقاب • پیشکار: خانه سامان • پیک نیک (فرانسه): میله • پیمان: قرارداد • پیمانکار: قراردادی ت • تاول: آبله (بر اثر سوختگی یا حساسیت. در هرات: خلفه٬ خرفه) • تبریزی: سفیدار (درخت سپیدار) • تبلیغات: پروپاگند • تخت کفش: تیلی، تـلـّی • تراس (فرانسه): ایوان، برنده (از ورندهٔ انگلیسی) • تراش: قلمتراش، قلم سرکن، پنسلتراش • تـُرب: مـُلـّی • تـُربچه: ملـّی گک • تربیت معلم: دارالمعلمین • ترکه: خمچه (در هرات: شوشک) • تریبون (فرانسه): میز خطابه (تاجیکی: منبر) • ترمز (روسی): بر ِک (انگلیسی) • تره: گندنا • تزریقات: پیچکاری • تصادف: تکر • تفالهٔ چای: شمـّهٔ چای • تقویم: جنتری • تگرگ: ژاله • تکنیک (فرانسه): تخنیک (روسی) • تلمبه (ظاهراَ از ترمب فرانسه): پمپ (انگلیسی) • تماشاخانه: صحنهٔ تمثیل • تمبر پستی: تکت پستی • تمیز: پاک، ستره • تندرست: جور • تنی (برادر یا خواهر): سکـّه • تو: داخل، اندرون • توت فرنگی: توت زمینی • تور (توری): جالی • توسرخ، پرتقال: لال مالته • تیپ: فرقهٔ کوچک، لوا (نظامی) • تیر: سرطان • تیغ ریش: پل ریش • تیکه: تکه، پاره، توته • تیل، تیله: توشله • تیماج: ساختیان • تیمارستان: دارالمجانین، شفاخانهٔ عقلی و عصبی ث • ثبت (ادارهٔ): ادارهٔ احصائیه ج • جا خوردن: دکه خوردن، شاک خوردن • جادکمه یی: مادگی • جاروکش: رُفتگر • جاری: زن ایور، خانم برادر شوهر (هراتی: امبجین؛ مشهدی: هم پیچه) • جاسازی: پـُت ساختن، چیزی را پنهان در میان چیزهای دیگر جای دادن • جا گذاشتن: چیزی را در جایی فراموش کردن • جالباسی: کـُت بند • جالیز: پالیز، فالیز • جُزوه دان: کارتن • جفت: جوره • جـُک: فکاهی • جلیقه: واسکت • جوجه: چوچه • جیوه: سیماب چ • چارچوب: چوکات، قالب • چارراه: چارراهی (میدان مرکزی، در هرات: چارسو) • چاله: چقوری (ترکی) • چـُرت: پینکی، چرت، فکر • چرخ (دوچرخه): بایسکل (انگلیسی) • چرخ گوشت: ماشین گوشت • چرخ خیاطی: ماشین خیاطی • چراغ بادی: اریکین، الکین، فانوس • چراغ گازی: گیس • چسبیدن: فاریدن، خوش آمدن • چسب زخم: پلاستر • چشم بلبلی: لوبیای سفید • چغندر (ترکی) : لبلبو • چکمه: موزه • چکه کردن: چکک کردن • چماق (ترکی) : دانگ • چماقدار: دانگه یی • چـِند ِش: کـِرک( بیزاری و نفرت از چیزی) ح • حاشاکردن: منکر شدن، انکار کردن (هراتی: واسرنگ آمدن) • حاضری: غذای مختصر و آماده، ماحضر • حراج: لیلام • حرف: گپ • حرّاف: پرگوی • حسابداری: محاسبه • حسینیه: تکیه‌خانه • حصبه: محرقه (در هرات: دامنه) • حضور و غیاب: حاضری گرفتن • حقوق: معاش • حکم: فرمان تقرر • حلقهٔ نامزدی: چلـّه • حمـّال: جوالی • حمالی: جوالیگری • حمام: گرمابه • حمام ِ خانه: تشناب • حنا: خینه، حـِنا • حوله: دستمال، جان پاک، رویپاک (در هرات: هوله) • حومه: اطراف • حیاط: حولی، حویلی خ • خاک ارّه: بورهٔ ارّه • خامه: سرشیر خام، کریم • خاور (ماشین، برگرفته از اسم خاص شرکت باربری): گاز، زیل، کلّه فیل • خاور: شرق، مشرق • خاور دور: شرق دور، شرق اقصی • خاور میانه: شرق میانه • خبرگزاری: آژانس خبررسانی • خـرچنگ: کنگاش • خـُرداد: برج جوزا • خـُل: لوده، ابله، خیله • خلبان: پیلوت • خوابگاه: لیلیه • خودنویس: خودرنگ • خورش: سالن (سالند، سالان) • خیابان: سرک • خیار: بادرنگ (در هرات: خیار) • خیارچنبر: تره (در هرات: چنبرخیار) • خیس: تر • خیس کردن: تر کردن، مانند ترکردن برنج (در هرات: نم کردن) د • داداش (ترکی) : برادر (لقب) (هراتی: لالا) • دادگاه: محکمه • دادستان: مدعی العموم • دادگستری: عدلیه • دارایی: مالیه • دارایی، ادارهٔ: مستوفیت • داروخانه: دواخانه • داروساز: دواساز، فارماکولژست • داروسازی، دانشکدهٔ: فارمسی • دام: مال • دامپروری: فلاحت • دامداری: مالداری، فلاحت • دانش آموز: متعلم • دانشجو: محصل • دانشسرا: کالج • دانشکده: پوهنزی (پشتو)، فاکولته (فرانسوی) • دانشگاه: پوهنتون (پشتو) • دانشنامه: شهادت نامه • دانشیار: اسستانت • دایی: ماما • دبستان: مکتب • دبیر: معلم • دبیر: سکرتر، منشی • دبیرخانه: سکرتریت، قلم مخصوص، تحریرات، دارالانشاء • دبیر ِ کـُل: منشی عمومی، سرمنشی • درجه دار: ضابط • درشکه (پولندی): گادی، تانکه • درصد: فیصد • درمانگاه: کلینیک (انگلیسی) • دریا: بحر • دریایی: بحری • دست بند: چوری • دستبند ِ زندانی: ا ُلچک • دستپاچه: وارخطا (در هرات: هولکی) • دفترچه: کتابچه • دستشویی: تشناب • د ُکـتر (فرانسه): داکتر (انگلیسی) • د ُمـَل: دانه، زورک، دنبل • دُنبلان: کلپوره (خصیهٔ گوسفند) • دندانپزشک: داکترِ دندان • دوجین: درجن • دوچرخه: بایسکل (انگلیسی) • دوش (فرانسه): شاور (انگلیسی) • دوقلو: دوگانگی (در هرات: جملی) • دویست: دوصد • دهان دره: فاژه (در هرات: خمیاز) • دیوان عالی کشور: ستر محکمه (پشتو) • دیپلوم (دپلوم- فرانسه): شهادتنامه • دیپلمه (فرانسه): بکلوریا پاس، فارغ التحصیل ذ • ذ ُرّ َت : جواری ر • رادیولژی (فرانسه): اکسریز (انگلیسی) • رازیانه: بادیان • راننده: درایور، دریور (انگلیسی) • رانندگی: درایو (انگلیسی) • راهنمایی: ترافیک • رب دوشامبر (فرانسه): چپن ِ خانه • ر ُتـَیل: غوندل • رزمناو: کشتی جنگی • رسانه‌های گروهی: وسایل جمعی • ر ُفتگر: جاروکش، مأمور تنظیفات • رگبار: باران تـُند • رُل (فرانسه): اشترنگ (انگلیسی) • رنگین کمان: کمان رستم • روابط عمومی: ارتباط عامه • روانپزشک: داکتر متخصص امراض روحی، متخصص عقلی و عصبی • روزنه: پنجره • روغن مایع: تیل • روناس: رودنگ • رهن: 1.گرو 2.اجاره • روسری: چادر، دستمال، قطیفه (در هرات: قدیفه) • ریواس: ر ِواشک • ریه: شــُش ز • زائو: زچه (هراتی: زاچ) • زاپاس (روسی): اشتپنی • زاج: زاک • زاج سفید: زمچ (هراتی: زمه) • زایمان: ولادت • زالزالک: لوکات (نوعی) • زنان و زایمان: نسایی و ولادی • زندان: محبس • زندانی: محبوس، بندی • زلوبیا: جلبی • زمین‌لرزه: زلزله • زیرسیگاری: خاکستر دانی • زیرشلواری: تنبان • زیگزاگ: پسدوزی (اصطلاح خیاطی) • زیرزمین: تکاوی (هراتی: زیرزمین) • زیستشناسی: بیالوژی، بیولوژی ژ • ژاندارمری (فرانسه): ژاندارم، ژاندارمه • ژانویه (فرانسه): جنوری (انگلیسی) • ژتون (فرانسه): شماره، نمره • ژست (فرانسه): قیافه، پـُز • ژلاتین (فرانسه): جلاتین (انگلیسی)، سریشم ماهی • ژله (فرانسه): جلی • ژوئن (فرانسه): جون (انگلیسی) • ژوئیه (فرانسه): جولای (انگلیسی) • ژورنال (فرانسه): 1. مجله 2. کتلاگ (انگلیسی) • ژیمناستیک (فرانسه): جمناستیک (انگلیسی) س • سازمان ملل: مؤسسۀ ملل متحد • ساقدوش: شاه بالا • ساک (فرانسه): دستکول • ساکت: چـُپ، آرام • سالاد (فرانسه): سلاّته • سالـَک: سالدانه (در هرات: دانهٔ سال) • سبد: زنبیل • سبیل: بروت • سبیلو: بروتی • ستاد جنگ: ارکان حرب • سحری: پس شبی • سـدّ: بند • سرباز: عسکر • سربازخانه: قشله • سرپیچ برق: هولدر • سرخک: سُـرخکان (در هرات: گل افشان) • سـُرخوردن: لغزیدن (عامه: لخشیدن) • سرسره: لغزان، لغزنده • سرُم (فرانسه): سیرم • سروان: جگرن (پشتو) • سرکار: حواله دار • سرکار: لقبی است که به جای خانم و آقا خطاب شود٬ مانند جناب • سرکوفت: سرزنش • سفارشی: فرمایشی • سفره: دسترخوان • سکسکه: هِـکک • سمج: شَـله • سمنو: سمنک (در هرات: سمنو) • سند ماشین: جواز سیر • سنگریزه: ریگ، ریگچه، سنگچل • سنگواره: فوسیل (انگلیسی، فسیل) • سوت: اشپول، اشپولاق • سوراخ: غار (سوراخ شد: غار شد) • سوسک: مادر کیکها • سوسیس (فرانسه): ساسیج (انگلیسی) • سوهان: سوهانک (شیرینی) • سویچ (انگلیسی): کلید • سیب زمینی: کچالو • سیرابی: شکمبه • سیگار: سگرت • سیگاری: سگرت کش • سیمان (فرانسه): سمنت (انگلیسی) ش • شاپرک: شب پره، بمبیرک (در هرات: شوپرک) • شارژ (فرانسه): چارج (انگلیسی) • شاه پسند: بربینه (گل) • شاهی: تراتیزک • شبدر: شفتل • ششلول: هفت تیر • ششلیک (ترکی): کباب پـُشتی • شکر: بوره • شکلات (فرانسه): چاکلت (انگلیسی) • شکلک: قلاق (هراتی: ساز گرفتن، تقلید کردن) • شکمو: شکمبوی • شـُل: سست • شلتوک: شالی • شلوار: ازار، تمبان (تنبان) • شلواربند: ازاربند (هراتی: بند تنبان) • شُله: دلده (هراتی: قلور) • شله قلمکار: نوعی دلده (در هرات: آش بهمجوش) • شلیک: فیر • شمش طلا: خشت طلا • شمعدانی: جریبن (گل) • شنا: آب بازی • شناسنامه: تذکرهٔ نفوس • شنبلیله: حلبه • شن: ریگ (هراتی: قوم (ترکی) • شنزار: ریگزار • شنل: چپن بی آستین • شورای ملی: ولسی جرگه (پشتو)، شورای ملی • شورت (انگلیسی): سنتراج • شوسه (فرانسه): جادّۀ پختهٔ اسفالت نشده • شوفاژ: مرکزگرمی • شومینه (فرانسه): بخاری دیواری • شوید: شبت • شهربانی: قوماندانی امنیه • شهردار: شاروال (پشتو)، رئیس بلدیه • شهرداری: شاروالی (پشتو)، بلدیه • شهرستانی: اطرافی • شهریور: سنبله • شیرجه: دایو، دایف (انگلیسی) • شیرین بیان: شیرین بویه • شیمی: کیمیا • شیمی آلی: کیمیای عضوی ص • صاعقه: الماسک، برقک • صافکاری: کپی کشی • صلیب: چلیپا • صرع: تشنج (هراتی: پرغاز) • صندلی: چوکی • صندوق پست: پست بکس (انگلیسی) • صندوقدار: تحویلدار • صنوبر: ناجو • صیغه: عقد موقت ض • ضابط: درجه دار • ضرب: زیربغلی • ضربی: مُـهر، تاپه ط • طاس: کل، بی موی • طالبی: خربزهٔ گرمه • طرح: نقشه، پلان • طوسی: فولادی، خاکستری ع • عامّـه: مسلمان غیر شیعی (اصطلاح کلامی) • عامی: بی سواد • عدس: نسک (هراتی: عدس) • عروسی: توی (طوی) • عصر: نماز دیگر • علاوه: جمع (ریاض) • علوم: ساینس • عماری: دولی • عمّامه: دستار • عمل جراحی: عملیات • عمو: کاکا • عنکبوت: جولا، جولاگک غ • غایب: غیرحاضر • غوری: چاینک • غیبت: غیرحاضری ف • فتق: چوره (هراتی: دبّه) • فـِر: toni • فراری دادن: گریزاندن (عامیانه: گریختاندن) • فراورده: پیداوار • َُُفُرغون: کراچی دستی • فرم (فرانسه): فورمه، فُـرمه • فرمان ماشین: اشترنگ • فرماندار: حاکم • فرمانداری: حکومتی • فرمانده: قوماندان • فروردین: حمل (برج) • فرهنگستان: اکادمی • فسیل: فوسیل٬ سنگواره • فشنگ: کارتوس، مرمی • فکل: بو (پاپیون که به جای کراوات پوشند) • فناتیک: متعصب • فلفل: مُـرچ • فنجان: پیاله • فندک: لایتر • فِوریه (فرانسه) : فبروری (انگلیسی) • فیش: برگه • فینال (فرانسه): فاینل (انگلیسی) ق • قاب (ترکی) : 1. چوکات 2. غوری 3. بجول (پژول) • قابلمه (ترکی) : دیگچه، نوعی دیگ • قاچاقی (ترکی) : گریزی • قارچ: سماروغ • قبراق (ترکی) : چالاک • قرعه: پشک • قفسه: الماری • قلقلک: قتقتک (هراتی: پاخلوچه) • قلوه: گرده • قلوه سنگ: جغل، جغله • قلیان: چلم، چلیم • قلیایی: القلی • قورباغه (ترکی) : بقـّه • قوری: چاینک • قهوه خانه: سماواری ک • کاپشن: کاپیشن • کاتالوگ (فرانسه): کتلاک (انگلیسی) • کاتالیزور (فرانسه): کتالیست (انگلیسی) • کاج: ناجو • کاچی: لیتی • کاخ سلطنتی: ارگ شاهی • کاست: کست • کاغذ سنباده: کاغذ ریگ • کالبدشکافی: تشریح • کالبدشناسی: اناتومی • کامیون (فرانسه): لاری (انگلیسی) • کاناپه (فرانسه): دیوان • کبد: جگر • کبریت: گوگرد • کُت (انگلیسی): کرتی • کتری: چایبر (هراتی: کتری، چایجوش) • کچل: کل • کدخدا: ملک (هراتی: ارباب) • کراوات (فرانسه): نکتایی (انگلیسی) • کرچک: کستراییل (انگلیسی) • کرسی: صندلی • کره: مسکه • کریدور (فرانسه): راهرو • کشاورز: زارع • کشاورزی: زراعت • کشک: قروت (ترکی) • کشو: رو َک (هراتی: خزه) • کشوری: مُـلکی • کشیک: 1. نوکریوال 2. پهره، پیره • کفهٔ ترازو: پتهٔ ترازو (هراتی: پلّـۀ ترازو) • کلاس: صنف • کلانتر: سرمأمور • کلانتری: سرمأموریت • کلاه گیس: کلاه مویی • کلیه: گُـرده • کمد: الماری • کمک هزینه: مدد معاش • کمیسیون (فرانسه): کمیشن (انگلیسی) • کنف: مـُنج • کود: پارو • کولاک: برفکویه • کیف: بکس • کیوسک (فرانسه): غرفه گ • گاری: کراچی • گاز انبر: انبر میخکش • گازوییل (فرانسه): دیزاییل (انگلیسی) • گاوصندوق: سیف (انگلیسی) • گالش: کلوش (هردو فرانسه یا روسی) • گذرنامه: پاسپورت • گزارش: راپور • گراور (فرانسه): کلیشه (انگلیسی) • گراورسازی: زنکوگرافی (انگلیس) • گربه: پشک • گردو: چارمغز (هراتی: جوز) • گزارشگر: راپورتر(انگلیسی) • گل محمدی: گل گلاب • گلوله: مرمی • گواتر (فرانسه): جاغور (هراتی: غمباد) • گواهی: تصدیق • گواهینامه: شهادتنامه • گواهینامهٔ رانندگی: لایسنس (انگلیسی) • گوجه فرنگی: بادمجان رومی • گونی: بوجی (هراتی: گونی) • گوینده: نطاق، انانسر (انگلیسی) • گیس سفید: پیچه سفید • گیومه (فرانسه): ناخنه، هلالین، مزدوج ل • لاستیک (روسی): تیر، تایر (انگلیسی) • لاستیک تویی: تیوب (انگلیسی) • لاک پشت: سنگ پشت (هراتی: کاسه پشتک) • لالایی: للو (هراتی: آلاّ، آلـِلاّ • لامپ (فرانسه): گروپ (= گلوب : انگلیسی) • لامپا (روسی): لمپا • لبو: لبلبو • لـُپ: کومه(هراتی: لمبوس) • لثه: بیره (هراتی: ارچ) • لچک: دستمال سه گوشه، سربند • لشکری: عسکری، نظامی • لوازم یدکی: پرزه • لوبیاسبز: فاسولیا • لوزه: تانسل (انگلیسی) • لوس: نازدانه (هراتی: انـّه) • لوستر (فرانسه): چلچراغ • لوله: نل • لوله کش: نلدوان • لوله کشی: نلدوانی • لِه شدن: 1. شاریدن 2. پخچ و پامال شدن (هراتی: پچخ شدن) • لیوان (فرانسه): گیلاس م • مارس: (فرانسه) مارچ (انگلیسی) • ماساژ (فرانسه): چاپی • ماشین تحریر: ماشین تایپ • ماشین نویس: تایپست • ماما: قابله (هراتی قدیم: دایه، ماما) • مامور پـُست: داکی، پـُسته رسان • ماهواره: ستلایت (انگلیسی) • مایه کوبی: واکسناسیون (فرانسه)، تزریق واکسن • مبصر: کفتان، سرجماعه • متقال: کرباس (نوعی) • مـُچ دست: بند دست • مـُچ پا: بند پا • مچی،ساعت: ساعت بند دستی • مداد: پنسل (انگلیسی) • مدیرکـُل: مدیر عمومی • مـُرداب: جیه زار، باتلاق • مـُرداد: اسد • مساعده: معاش پیشکی • مسواک: 1. مسواک (طبیعی از چوب درخت مسواک) 2. برس دندان • مطب: معاینه خانه • ممیّــِز: اعشاریه • منتظر خدمت: اضافه بست • منها: تفریق • منیزیم (فرانسه): مگنیزیم (انگلیسی) • مـَو: تاک • موتور (فرانسه): 1.ماشین (انگلیسی) 2. موتورسیکلت، موتورسیکل • موز: کیله • موزائیک (فرانسه): خشت سمنتی • موزه (فرانسه): موزیم (انگلیسی) • موزیک (فرانسه): موسیقی • موشک: راکت • مولکول (فرانسه): مالیکیول (انگلیسی) • مه: غبار • مه (ماه) (فرانسه): می‌(انگلیسی) • مهر، ماه: میزان، برج • مهندس: انجنیر (انگلیسی) • مهندسی: انجنیری • میدان: چوک • میدان بار: منده یی • میل لنگ: کرنشافت (انگلیسی) • مینی بوس (فرانسه): مینی بس (انگلیسی) ن • ناتـنی: اندر • نارنگی: کینو، سنگتره • نارون: پشه خان، پشه خانه (درخت) • نامه رسان: پسته رسان، داکی • نخ : تار • نخاله: سبوس و آنجه از بیختن و غربال کردن باقی بماند • نخست وزیر: صدر اعظم • نخست وزیری: صدارت • نخودچی: نخودبریان • نخود فرنگی: مـُشنگ • نخود لپـّه: دال نخود • نرده: کتاره • نشگون: چندُک (هراتی: چوچنگ) • نظام وظیفه: مکلفیت عسکری • نفت: تیل خاک • نمونۀ چاپ: پروف • نمونه خوانی: پروفخوانی • نوار: فیته، تیپ • نوار قلب: گراف قلب • نورد: چوچه (چوبی که خمیر را هموار کنند) • نوغان: پیلهٔ ابریشم • نهار: چاشت و • واکنش: عکس العمل • واگیردار: ساری، مسری • وام: قرض، قرضه • وان( روسی): تب ( لگن بزرگ حمام) • وجین: خیشاوه (هراتی: ساو) • ورشو: نکل (هراتی: برشو) • وزارت آموزش و پرورش: وزارت معارف، وزارت تعلیم و تربیه • وزارت ارشاد: وزارت اطلاعات و فرهنگ • وزارت بازرگانی: وزارت تجارت • وزارت بهداری: وزارت صحیه • وزارت دارایی: وزارت مالیه • وزارت کشور: وزارت داخله • ولایتی: اطرافی • ولخرجی: یلاخرجی (هراتی: یله خرجی) • ویار: گدایش (هراتی: گستا) • ویزیت (فرانسه): فیس (انگلیسی)، حق الزحمه هـ • هرکاره: دیگ سنگی • هفت‌تیر: تفنگچه • هزینه: مصارف، مخارج، بودجه • هلو: شفتالو • هندوانه: تربوز (هراتی: هندوانه) • هواپیما: طیاره • هول دادن: تیله کردن (هراتی: تلنگ دادن) • هوو: انباق • هویج: زردک ی • یاس: یاسمن • یدک: فالتو، اشتبنی • یقه: یخن • یکان: فرقه • یکدنده: شق، لجوج (هراتی: لجباز) • یواش: آهسته • یواشکی: به آهستگی • یونجه: رشقه (هراتی: سبست) فارسی ایران : فارسی دري افغانستان • دبستان: مکتب • دبیرستان: لیسه • دانشگاه: پوهنتون • دانشکده: فاکولته، پوهنحٌی • دانشجو: محصل، پوهنپال • استادیار (درجهٔ سوم، دوم و یکم): پوهیالی، پوهنیار، پوهنمل • دانشیار (درجهٔ دوم و یکم): پوهندوی، پوهنوال • استاد، پروفسور: پوهاند، پروفیسور • رشته : دیپارتمنت • دانشسرا: دارالمعلمین، معهد • دیپلم: دیپلوم • مهندس: انجنیر • دکتر: داکتر، دکتور • کلاس: صنف • دانشکده افسری: حربی‌پوهنتون • کارآموزی: ستاژ .