به عقیده کارشناسان روس، اصلی‌ترین مشکل در کارآیی مکانیسم اینستکس این واقعیت است که اروپایی‌ها شجاعت اجرای سیاستی مستقل از آمریکا را نداشته و خطر در معرض تحریم‌های واشنگتن قرار گرفتن به‌خاطر حفظ روابط تجاری با ایران را به جان نمی‌خرند
روزنامه «نیزاویسیمایا گازیتا» امروز در تحلیلی نوشته است: در شرایطی که روند اوضاع در منطقه خلیج فارس وخیم شده و روابط آمریکا و ایران تیره‌تر شده، روز گذشته (یکشنبه) در شهر وین، دور دیگری از نشست نمایندگان کشورهای شرکت کننده در برنامه جامع اقدام مشترک برجام درباره برنامه هسته‌ای ایران برگزار شد که در آن طرفین بار دیگر تلاش کردند تا راهی واقع بینانه برای حفظ توافق هسته‌ای پیدا کنند.
علاوه بر ایران، نمایندگان کشورهای دیگر شرکت کننده در برجام، یعنی: روسیه، چین، انگلیس، فرانسه و آلمان در این نشست شرکت کردند. این کشورها قصد دارند تلاش کنند تا حداقل منافع اقتصادی ایران که در حال حاضر به خاطر اقدامات یکجانبه آمریکا از بین رفته، تامین شود. نشست وین در سطح مدیران سیاسی کشورها بود. مسئولیت هیئت نمایندگی روسیه بر عهده “سرگئی ریابکوف” معاون وزیر امور خارجه روسیه قرار داشت. نماینده اصلی تهران نیز “عباس عراقچی” معاون وزیر خارجه ایران بود. این نشست با هماهنگی “هلگا اشمیت” معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد.
“میخائیل اولیانوف” نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین، از جمله آژانس بین المللی انرژی اتمی در پایان این نشست در پیامی توئیتری اعلام کرد: «نشست کمیسیون مشترک برجام این امکان را به وجود آورد تا همه طرفین وضعیت کنونی در رابطه با اجرای توافقات با تکیه بر تعهدات هسته‌ای و اقتصادی طرفین به طور دقیق مورد بررسی قرار بگیرد. البته واضح است که تحریم‌های آمریکا به توافق هسته‌ای لطمه زیادی زده، ولی همه شرکت کنندگان باقی مانده در این توافقنامه، با قاطعیت خواستار حفظ آن هستند و برای رسیدن این هدف تلاش می‌کنند.»
سرگئی ریابکوف نیز در آستانه نشست وین یادآور شده بود: «این نشست به طور خاص به ابتکارعمل طرفین اروپایی برجام انجام شده و با توجه به این مسئله ما حق داریم انتظار داشته باشیم که نمایندگان سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) ارزیابی واقع بینانه و دیدگاه‌های مشخصی برای حفظ برجام داشته باشند و به همراه یکدیگر تلاش کنیم تا در شرایط به وجود آمده به خاطر سیاست غیرسازنده طرف آمریکایی، از این توافق نامه بین المللی دفاع کنیم.»
به نوشته این روزنامه، ایران در ماه مه سال جاری و بعد از گذشت یکسال از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و از سرگیری رژیم تحریم‌ها علیه تهران، برخی تعهدات داوطلبانه خود در چارچوب توافقنامه هسته‌ای سال 2015 را متوقف کرد. نشست قبلی کمیسیون برجام در وین که در همین سطح یک ماه قبل برگزار شده بود، نتوانست تدابیر مشخصی برای حفظ برجام اتخاذ کند. یکی از اصلی‌ترین موضوعات این نشست، دورنمای مکانیسم مالی اینستکس بود که از لحاظ فرضی باید اجازه انجام مبادلات بازرگانی با ایران و دور زدن تحریم‌های محدودکننده آمریکا را بدهد.
سه کشور اروپایی در اواخر ماه ژانویه از ایجاد این سیستم مالی صحبت کردند، ولی این مکانیسم تازه در پایان ماه ژوئن راه اندازی شد، ضمن اینکه تنها کشورهای عضو اتحادیه اروپا می توانند به آن بپیوندند. در حال حاضر 10 کشور عضو اتحادیه در تحقق این طرح مشارکت دارند. ولی مشکل اینجاست که این مکانیسم تنها مبادلات بانکی در عرصه تجارت تجهیزات پزشکی و محصولات غذایی را دربر می گیرد که اصلاً شامل تحریم‌های آمریکا نیستند. این در حالی است که مقامات تهران معتقدند: مکانیسم اینستکس برای تامین منافع اقتصادی ایران در چارچوب برجام کافی نبوده و این مکانیسم باید صادرات نفتی ایران را پوشش دهند.
استقبال مقامات اتحادیه اروپا از پیوستن روسیه به اینستکس
در همین رابطه، پیش از این نیز “سرگئی لاوروف” وزیر امور خارجه روسیه تایید کرد که فعلاً مکانیسم اینستکس به خوبی تحقق نیافته و نتوانسته در مقایسه با تعهدات شرکای ایران در چارچوب برجام عمل کرده و موانع موجود برای خرید نفت ایران را از بین ببرد. به گفته وی، مقامات مسکو به همراه سایر شرکای خود در برجام قصد دارند راهی واقع بینانه برای تامین منافع اقتصادی ایران که بخش غیرقابل انکار توافق هسته‌ای است، بیابند.
ریابکوف نیز ابراز امیدواری کرده که بر اساس گفته‌های مقامات اتحادیه اروپا، امکان گسترش مکانیسم اینستکس و تحت پوشش قرار گرفتن تجارت نفتی ایران وجود دارد.
در این رابطه، روزنامه «فایننشال تایمز» در مقاله‌ای نوشته است: پیوستن روسیه به مکانیسم مالی اینستکس، اقدام بسیار مهمی در جهت تلاش اتحادیه اروپا و روسیه برای نجات برجام است. این روزنامه به نقل از منابع خبری خود در وزارت امور خارجه روسیه یادآور شده، مقامات مسکو علاقه‌مند به همکاری با اتحادیه اروپا در چارچوب اینستکس هستند و به عقیده آنها هرچه کشورهای بیشتری در این مکانیسم جذب شوند، کارایی آن بیشتر خواهد بود.
این روزنامه به نقل از دو مقام اتحادیه اروپا نیز نوشته، بروکسل نیز به نوبه خود علاقه مند به پیوستن روسیه به اینستکس است، ولی قبل از گسترش بالقوه این مکانیسم به عرصه‌های بیشتر و افزایش تعداد شرکت کنندگان در آن، ابتدا باید این مکانیسم آغاز به کار کرده و در عرصه مبادلات مالی که جنبه انسانی دارد، فعالیت خود را آغاز کند.
در روسیه درباره کارآیی و عملکرد کامل مکانیزم اینستکس اروپایی تردید دارند
“نیکلای کوژانوف” کارشناس ارشد موسسه تحقیقات بین الملل اقتصاد جهانی و روابط بین الملل آکادمی علوم روسیه در گفت‌وگو با «نیزاویسیمایا گازیتا» ابراز تردید کرد که مکانیسم اینستکس بتواند موثر و کامل فعالیت کند.
وی یادآور شده، کشورهای اروپایی هرچند اظهارات امیدوارکننده‌ای دارند، ولی در عمل مشکلات زیادی برای تحقق این طرح وجود دارد که مهمترین آن این است که کشورهای اروپایی قادر به تصمیم گیری مستقل از آمریکا و به سادگی نمی توانند تعهدات خویش در این چارچوب را تحقق بخشند.
به عقیده این کارشناس، از دیگر کاستی‌های مکانیسم این است که مبادلات نفتی با ایران را پوشش نمی دهد، در حالی که مقامات تهران انتظار دارند که اروپا نفت ایران را خریداری کند و مبادلات مالی در این زمینه از طریق اینستکس انجام شود. این در حالی است که هیچ کس در اروپا چنین خطری را قبول نمی کند که در معرض تحریم‌های آمریکا قرار بگیرد.
کوژانوف درباره امکان پیوستن روسیه به مکانیسم بین بانکی اینستکس با ایران یادآور شد: «روسیه در حال حاضر مکانیسم مالی خاص خود را در این زمینه دارد و اینستکس در واقع گزینه دوم مسکو در این زمینه است. البته علامت لازم از هم اکنون از مسکو به کشورهای اروپایی ارسال شده: ما حاضر هستیم از طریق روسیه نفت ایران خریداری شود و ما آن را به شما بفروشیم، اگر شما تصمیم به اقدامات بعدی را بگیرید. ولی به عقیده من، اروپایی‌ها هنوز شجاعت چنین اقدامی را ندارند.»
