بخش اول – کره جنوبی و بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی

کره جنوبی به ویژه از سال ۲۰۱۳ و پس از مطرح شده ابتکار اوراسیایی پارک گئون های رویکردهای جدیدی را برای توسعه روابط خود با آسیای مرکزی در پیش گرفته که با حضور رقبای جدی به نوعی وارد بازی بزرگ نوین در این منطقه شده است

از سال 2008 و با روی کار آمدن لی میونگ باک در کره جنوبی، نخستین مولفه‌های گفتمان «کره جهانی» (Global Korea)  در سیاست خارجی این کشور شکل گرفت. از این زمان کره‌ای‌ها ابتکارات متعددی را برای افزایش نقش خود در نظام بین‌الملل به کار گرفتند که شامل حوزه‌ها و مناطق گوناگونی می‌شد. این نقش‌آفرینی صرفا محدود به حوزه‌های سیاسی نبوده و به‌ویژه ابعاد اقتصادی و انسانی را نیز در بر گرفته است. آسیای مرکزی به عنوان یکی از حوزه‌های کلیدی برنامه جدید کره جنوبی به حساب آمده که با بررسی مناسبات سئول با این منطقه شاهد توسعه قابل توجه مناسبات و افزایش نقش و نفوذ آن هستیم.

ابتکارات کره‌ای اوراسیا؛ گام بلندپروازانه سئول برای آسیای مرکزی

پارک گئون های، رئیس‌جمهور سابق کره جنوبی در اکتبر 2013 در خلال کنفرانس «همکاری‌های جهانی در دوره اوراسیا» نخستین بار ایده «ابتکار اوراسیایی» خود را مطرح کرد. این ایده از سوی وی با هدف پیوند دادن اروپا و آسیای از طریق انرژی و زیرساخت‌های لجستیک (همچون شبکه‌های ریلی، خطوط لوله نفت و گاز و خطوط انتقال برق) مطرح شد. با این حال اختلافات این کشور با کره شمالی به عنوان تنها ارتباط زمینی این کشور چین و سپس مغولستان، قزاقستان و روسیه، این ایده را با ابهاماتی جدی مواجه کرد. محصور در خشکی بودن کشورهای آسیای مرکزی و عدم دسترسی به  آب‌های آزاد، چاره‌ای جز حل مشکلات میان دو کره را برای سئول باقی نمی‌گذارد. دسترسی به چین و یا روسیه از مسیر دریایی و سپس ارتباط زمینی با آسیای مرکزی، با وجود طرح‌های بزرگی همچون کمربند و جاده چین و یا اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فضای چندانی برای سئول باقی نمی‌گذارد. با وجود این محدودیت‌ها اما کره‌ای‌ها دست از کار نکشیده و به روند توسعه بلندپروازانه مناسبات خود ادامه داده‌اند.

توسعه روابط با کشورهای آسیای مرکزی

کره جنوبی از جمله کشورهایی بود که در همان نخستین سال‌های فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال‌های 1992 و 1993 استقلال جمهوری‌های آسیای مرکزی را به رسمیت شناخته و روابط دیپلماتیک خود را با این کشورها آغاز کرد. با این حال توسعه مناسبات و روابط با این جمهوری‌ها تا یک الی دو دهه بعد به تعویق افتاد. اگرچه کره جنوبی سفارت خود را در ازبکستان در سال 1993 و در قزاقستان در 1996 تاسیس کرد، اما تاسیس سفارت این کشور در ترکمنستان تا سال 2008 به تعویق افتاد. سفارت ترکمنستان در سئول نیز در سال 2013 آغاز به کار کرد. در مورد تاجیکستان هم اوضاع به همین منوال بود. سفارت این کشور در سئول در سال 2015 با حضور امامعلی رحمان بازگشایی شد.

نشست‌های مشترک در زمینه همکاری‌های کره جنوبی و آسیای مرکزی یکی از اصلی‌ترین روش‌های سئول برای توسعه روابط خود با کشورهای منطقه بوده است. این نشست‌ها که در سطوح مختلف برگزار می‌شود، زمینه‌های روابط دو طرف در حوزه‌های مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهد. یازدهمین نشست در این راستا در سطح وزرای خارجه در مورخ 6 و 7 نوامبر سال جاری میلادی (2018) در سئول برگزار شد.

علاوه بر این، طی سال‌های 2010 به بعد شاهد افزایش رفت و آمدهای سیاسی میان مقامات عالی‌رتبه دو طرف بوده‌ایم. بر اساس گزارش وزارت امور خارجه کره جنوبی طی بازه سال‌های 2014 تا پایان سال 2017  مقامات این کشور با ازبکستان 14 دیدار (6 دیدار در کره جنوبی و 8 دیدار در ازبکستان شامل 2 دیدار در سطح روسای جمهور)، قزاقستان 6 دیدار (2 دیدار در کره جنوبی و 4 دیدار در قزاقستان شامل 2 دیدار در سطح روسای جمهور)، قرقیزستان 10 دیدار (7 دیدار در کره جنوبی و 3 دیدار در قرقیزستان بدون دیدار در سطح روسای جمهور)، تاجیکستان 9 دیدار (4 دیدار در کره جنوبی و 5 دیدار در قرقیزستان شامل 1 دیدار در سطح روسای جمهور) و ترکمنستان 13 دیدار (6 دیدار در کره جنوبی و 7 دیدار در ترکمنستان شامل 2 دیدار در سطح روسای جمهور) را صورت داده‌اند.

علاوه بر موارد فوق‌الذکر، در سال 2018 نیز مقامات این کشورها در قالب‌های مختلف دیدارهای متعددی را صورت داده‌اند.

اقلیت کره‌ای تاثیرگذار در جمهوری‌های آسیای مرکزی

یکی از مهم‌ترین موضوعات در توسعه روابط کره جنوبی با کشورهای آسیای مرکزی، حضور اقلیت قابل توجهی از کره‌ای تبارها در این کشورها می‌باشد. بر اساس برآوردها در مجموع حدود نیم میلیون کره‌ای تبار در جمهوری‌های شوروی سابق زندگی می‌کنند. این کره‌ای‌ها عمدتا در قرن 19 به مناطقی در شرق دور در امپراطوری روسیه مهاجرت کردند. حضور این کره‌ای‌ها در آسیای مرکزی اما به دوره اتحاد جماهیر شوروی باز می‌گردد. در سال 1937 زمانی که گزارش‌هایی مبنی بر حضور جاسوس‌های کره‌ای در مرزهای شرقی اتحاد جماهیر شوروی مطرح شد که اطلاعاتی را به ژاپن منتقل می‌کردند، ژوزف استالین، رهبر وقت حزب کمونیست طی قطعنامه‌ای دستور انتقال جمعیت کره‌ای ساکن در مرزهای شرق دور اتحاد جماهیر شوروی را صادر می‌کند. در آن زمان بیش از 171 هزار کره‌ای تبار از آن مناطق نقل مکان کرده و به دیگر مناطق همچون آسیای مرکزی مهاجرت  می‌کنند.

بر اساس گزارش وزارت امور خارجه کره جنوبی بزرگترین جمعیت کره‌ای تبارها در آسیای مرکزی با جمعیتی بالغ بر 180 هزار نفر در ازبکستان حضور دارند. از این میان تنها حدود 3 هزار نفر از تابعیت کره جنوبی برخوردارند. قزاقستان اما دومین جایگاه را از این لحاظ در میان کشورهای آسیای مرکزی برخوردار است. بر اساس آمارهای سال 2016، تعداد کره‌ای تبارهای ساکن در این کشور معادل 107.169 نفر بوده که در میان آن‌ها کمتر از 2000 نفر تابعیت کره‌ای دارند. در قرقیزستان نیز بر اسا آمارهای سال 2017 حدود 17 هزار کره‌ای تبار (شامل 2 هزار نفر از اتباع کره جنوبی) زندگی می‌کنند. در ترکمنستان و تاجیکستان نیز به ترتیب 1.085 و 638 کره‌ای تبار حضور دارند که کمترین میزان در میان جمهوری‌های آسیای مرکزی است.

حضور این اقلیت‌های کره‌‌ای امکان چانه‌زنی و تبادلات فرهنگی و زبانی را به کره‌ جنوبی در جمهوری‌های آسیای مرکزی اعطا کرده است. یکی از مقوم‌های کلیدی برنامه‌های توسعه‌ای سئول در کشورهای آسیای مرکزی و به‌ویژه ازبکستان نیز همین اقلیت‌های قومی بوده است.