در شرایطی که سپر موشکی آمریکا شرق اروپا در حال استقرار است و پیمان‌های راهبردی بین مسکو و واشنگتن نیز در معرض لغو قرار دارد، امکان استقرار موشکهای برد کوتاه و متوسط روسیه در خاک بلاروس بسیار محتمل شده است
سایت هبری-تحلیلی «راس بالت» روسیه در تحلیلی نوشته است: بسیاری از ترسهای سالهای «جنگ سرد» در حال بازگشتن هستند. یکی از آنها استقرار موشکهای دارای برد کوتاه و متوسط روسیه در خاک بلاروس است. وخامت اوضاع سیاسی در کشورهای شرق اروپا در حال افزایش است و نقش آفرینان ژئوپلیتیکی اصلی غالبا نه تنها در کلام، بلکه در اقدامات خویش نیز به دوران جنگ سرد باز گشته اند.
در تاریخ 8 جولای “اد رایس” رئیس کمیته امور بین الملل مجلس نمایندگان کنگره آمریکا از ضرورت اعمال تحریمهای جدید علیه روسیه به خاطر نقض پیمان نابودسازی موشکهای دارای برد کوتاه و متوسط خبر داد. به گفته وی، “ولادیمیر پوتین” رئیس جمهوری روسیه در طول سالهای زیادی آشکارا تعهدات خویش در قبال این پیمان راهبردی را نادیده گرفت و اکنون نیز استقرار موشکهای ممنوعه دارای کلاهکهای هسته ای تهدید جدی برای امنیت ملی آمریکا بشمار می رود.
ماهیت اصلی ادعاهای آمریکا پیش از این و در 14 ماه فوریه در خبری در روزنامه «نیویورک تایمز» شنیده شد که خبر داد، روسیه موشکهای کروز جدیدی که برد پرواز آنها بیشتر از 500 کیلومتر نیست، یعنی مغایر با استاندارد پیمان نابودی موشکهای دارای برد کوتاه و متوسط، استقرار داده است. صحبت بر سر سامانه های موشکی تاکتیکی «اسکندر-ام» که بر اساس استانداردهای ناتو (SSC-8) است. در آمریکا همچنین نسبت به موشکهای «روبیژ» (آر.اس-26) هم ادعا دارند که در حال حاضر در نیروهای مسلح روسیه مورد استفاده قرار می گیرند. البته این موشکها دارای خصوصیات موشکهای قاره پیما هستند، ولی با برد پرواز کمتر از 5500 کیلومتر مورد آزمایش قرار گرفته که باز هم نقض پیمان فوق تلقی می شود.
و بالاخره همین چند روز قبل، 18 جولای، “پل سلوا” نائب رئیس کمیته متحد ستادکل نیروهای مسلح آمریکا در پنتاگون اعلام کرد که ایالات متحده در پاسخ به موارد نقض پیمان نابودی موشکهای برد کوتاه و متوسط از سوی روسیه، آماده استقرار موشکهای دارای برد متوسط است.
مسکو مجبور به پاسخ مناسب به اقدامات واشنگتن شده است
البته همه چیز سال گذشته و بعد از دستور وزارت دفاع روسیه در مورد استقرار سامانه های موشکی «اسکندر-ام» در منطقه کالینیگراد آغاز شد. مقامات رسمی ناتو در آن زمان اعلام کردند که این اقدام منجر به افزایش تنش در منطقه خواهد شد. کشورهای لهستان و لیتوانی نیز در این خصوص ابراز نگرانی کردند. در مسکو پاسخ داده شد که ارتش روسیه صرفا مجبور به واکنش نشان دادن به استقرار سامانه های دفاع ضدموشکی آمریکا در شرق اروپاست و می بایست اقدمی در این رابطه انجام میشد. قضیه به اینجا خاتمه نیافت. در چارچوب رویارویی جدید بین مسکو و واشنگتن بر سر سپر موشکی، نیروهای مسلح روسیه برنامه «پاسخ نامتقارن» را نیز نه تنها در منطقه کالینیگراد، بلکه در خاک کشور بلاروس، همسایه متحد خویش، نیز به اجرا گذاشتند.
در اینجا باید یادآور شد که در سال 2007 سرهنگ بازنشسته ارتش “لئونید ایواشف” (رئیس سابق ستادکل ارتش) و رئیس کنونی آکادمی مسائل ژئوپلیتیکی روسیه از این مسئله صحبت به میان آورده بود که در صورت ادامه وخامت اوضاع در روابط روسیه و ناتو، رهبران بلاروس امکان دارد از «پروتکل لیسبون» خارج شده و اجازه استقرار تسلیحات هسته ای روسی در خاک خود را صادر کنند.
ایواشف در آن زمان گفته بود: «استقرار سلاحهای هسته ای روسیه در خاک بلاروس، این کشور را یک قدرت هسته ای نخواهد کرد و نقض تعهدات بین المللی محسوب نخواهد شد. همانطور که استقرار سلاحهای هسته ای آمریکا در خاک آلمان، این کشور را یک قدرت هسته ای نکرده است.»
در آن زمان سپهبد “نیکولای رودیانوف” فرمانده سابق نیروهای دفاع ضد موشکی ارتش روسیه، امکان استقرار موشکهای هسته ای عملیاتی-تاکتیکی روسیه در خاک بلاروس را «پاسخی کاملا مناسب» به اقدامات آمریکا ارزیابی کرد. به گفته وی، بغیر از عامل صرفا نظامی، چنین مسئله ای یک اعمال فشار سیاسی بر مردم لهستان و جمهوری چک است که دولتهایشان در نظر دارند تا سامانه های دفاع ضد موشکی آمریکا را در خاک خود مستقر کنند. ضمن اینکه ایجاد زیرساختارهایی برای موشکهای روسی در بلاروس بسیار آسانتر و کم هزینه تر از چنین اقدامی در منطقه کالینیگراد که فاصله بیشتری از خاک روسیه دارد.
بلاروس میدان عملیاتی مناسبی برای استقرار موشکهای روسیه
مسئله اینجاست که اکنون که سپر موشکی آمریکا در خاک لهستان و رومانی دیگر در حال بررسی نیست، بلکه در حال ساخته شدن است، این مسئله بار دیگر محتمل شده که بلاروس به میدان عملیاتی برای سامانه های موشکهای دارای برد کوتاه و متوسط روسیه تبدیل شود. لازم به ذکر است که در دوران اتحاد جماهیر شوروی هم خاک بلاروس، بعنوان غربی ترین مناطق این امپراتوری بزرگ، مملو از تسلیحات هسته ای بود، ولی در سال 1996 و با استقلال بلاروس، همه آنها از این کشور خارج شدند.
اولین اشارات در این زمینه (استقرار موشکهای هسته ای در بلاروس) در تاریخ 2 نوامبر سال 2016 صورت گرفت، زمانی که “سرگئی شایگو” وزیر دفاع روسیه در دیدار با همتای بلاروسی خویش، تعهدات مینسک نسبت به مسکو را گوشزد نمود. اظهارات وی در نشست مشترک با وزیر دفاع بلاروس کاملا رنگ و بوی دوران «جنگ سرد» را میداد: «در مرزهای غربی کشور متحد (روسیه-بلاروس) آمریکا و دیگر کشورهای عضو ناتو فعالانه در حال گسترش توان بالقوه نظامی خویش، ایجاد پایگاههای نظامی جدید و استقرار زیرساختارهای نظامی هستند. تلاش آنها برای دیکته کردن اراده خویش به سایر کشورها با استفاده از ابزار مالی و سیاسی و همچنین توان نظامی هرگز متوقف نمی شود. این اقدامات توازن راهبردی در منطقه را بهم زده و روسیه را مجبور کرده است تا اقداماتی در پاسخ به آنها به منظور تامین امنیت این کشور، از جمله در جهت گیری راهبردی به سمت غرب انجام دهد.»
سرگئی شایگو در آن زمان گوشزد کرد که در چنین شرایطی، مسکو در رویارویی با ناتو روی استفاده از عرصه عملیاتی بلاروس حساب می کند. “ولادیمیر ماکیو” وزیر دفاع بلاروس مجبور شد به این سخنان، پاسخی کاملا دیپلماتیک بدهد و یادآور شد: «مینسک هم افزایش حضور نظامی ناتو در کشورهای همسایه را تهدیدی مستقیم برای بلاروس تلقی می کند.»
البته در آن زمان روابط مسکو و مینسک چندان ایده آل نبود. ولی در اواخر همان سال 2016 و در سایه گرمتر شدن روابط با روسیه، “الکساندر لوکاشنکو” رئیس جمهوری بلاروس بار دیگر به «دشمن سرسخت امپریالیسم آمریکا» تبدیل شد و بالاخره در تاریخ 12 آوریل سال 2017 اعلام کرد: «باید به دونالد ترامپ نشان داد که چگونه می توان کشوری را اداره کرد، هرچند در آنجا نیز مانع او می شوند و اجازه نمی دهد. آنها برای اینکه مسائل سیاست داخلی را حل نمود و مورد محبوبیت مردم قرار گرفت، فقط یک دگمه را فشار می دهند. جهان به مکان خطرناکی تبدیل شده و تاکنون تا این اندازه خطرناک نبوده است.»
در این راستا رهبر بلاروس تقریبا بصورت بیش از اندازه نمایشی در حال تحقق بلندپروازیهای موشکی خویش، آنهم در دو جهت گیری است. در جهت گیری نخست مینسک خود موشکهای منطقه ای ایجاد کرده و در جهت گیری دوم، آنها را از روسیه دریافت می کند.
تاسیسات نظامی آمریکا هدف اصلی موشکهای روسی خواهد بود
لازم به یادآوری است که برنامه تولید موشک در بلاروس با موفقیت نسبی هم پیش می رود و این کشور توانسته موشکهای عملیاتی-تاکتیکی دارای برد تا 300 کیلومتر و دقت اصابت به هدف کمتر از 2 متر تولید کند که می تواند در صورت لزوم پایتخت همه کشورهای همسایه اروپایی خود را تهدید کند.
“الکساندر آلسین” کارشناس مسائل نظامی بلاروسی معتقد است: «اگر روند اوضاع پیرامون سپر موشکی آمریکا در اروپا بر اساس سناریوی کنونی گسترش پیدا کند، بعید نیست که مینسک با استقرار سامانه های موشکی عملیاتی-تاکتیکی «اسکندر-ام» (از جمله با کلاهکهای هسته ای) در مناطق غربی خاک بلاروس موافقت کند. در آن صورت اصلی ترین هدف این موشکها، دقیقا پایگاههای نظامی محل استقرار سامانه دفاع ضدموشکی آمریکا در خاک رومانی و لهستان خواهد بود.»
“دمیتری پسکوف” سخنگوی دفتر ریاست جمهوری روسیه در اوایل سال جاری نیز در مصاحبه با شبکه «بی بی سی» انگلیس این مسئله را تایید کرده و گفت: «ما نمی توانیم صرفا با موشکهای مستقر در کالینیگراد به تهدیدات موجود علیه امنیت روسیه پاسخ دهیم، در حالیکه مجموعه ای از سامانه های موشکهای ضدروسی در سراسر قاره اروپا پراکنده شده است.»
خطر رویارویی بین روسیه و ناتو واقعی تر شده است
تقریبا همه کارشناسانی که «راس بالت» با آنها در این باره به گفتگو پرداخته هم عقیده هستند که اگر رویارویی پیرامون سپر موشکی اروپایی تشدید یابد، همینطور هم اختلافات کلی در روابط روسیه و ناتو، مسئله تبدیل خاک بلاروس برای عرصه ای به منظور استقرار سامانه موشکی «اسکندر-ام»، کاملا واقعی خواهد شد.
البته نباید درسهای گذشته را از یاد برد: در دوران جنگ سرد و دوران اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری بلاروس بزرگترین محل استقرار موشکهای هسته ای دارای طول پرواز کوتاه و متوسط بود و یک سوم کل موشکهای شوروی در این کشور استقرار داشت: در 28 پایگاه و تاسیسات نظامی بلاروس حدود 320 موشک برد متوسط و 270 موشک برد کوتاه مستقر بود. ولی از سال 1988 الی 1991 و بر اساس توافقات دوجانبه مسکو و واشنگتن در چارچوب پیمان نابودسازی موشکهای برد کوتاه و متوسط، این سامانه ها بتدریج از خاک بلاروس خارج شدند.
ولی اکنون، زمانی که این پیمان راهبردی مهم عملا در مرز لغو شدن قرار گرفته است (روسیه و آمریکا دائما یکدیگر را به نقض آن متهم می کنند) و در صورتی که تمایلات ژئوپلیتیکی و راهبردی مقامات مینسک در راستای اجرای تعهدات خویش در قبال دولت متحد با روسیه تشدید شود و تلاش بیشتری برای تامین منافع مسکو در خارج از مرزهای روسیه انجام شود، استقرار موشکهای روسی در خاک بلاروس، قطعا یکی از راههای نشان دادن اتحاد مینسک با مسکو خواهد بود. ضمن اینکه کرملین هم ابزار خاص خود برای اعمال فشار سیاسی بر رهبران بلاروس را در اختیار داشته و به خوبی از آنها برای رسیدن به منافع خویش استفاده می کند.
واقعیت این است که بلاروس متحد نظامی روسیه محسوب شده و از این کشور با استقرار سامانه دفاع ضدموشکی مشترک حمایت می کند. این کشور همچنین عضو پیمان امنیت جمعی در چارچوب کشورهای جامعه مشترک المنافع است که سیاست تدافعی هماهنگی را با مسکو اجرا می کند. روسیه دارای دو پایگاه نظامی بزرگ در خاک بلاروس است: یکی ایستگاه رادار «ولگا» است که سیستم هشدار دهنده مهمی برای حملات موشکی محسوب شده و تا سال 2020 در اجاره روسیه قرار دارد و دومی هم پایگاه نظامی-دریایی در منطقه «ویلیک» بلاروس است که ارتباط ستادکل نیروی دریایی روسیه با زیردریاییهای اتمی این کشور در مناطق اقیانوس اطلس، هند و بخشی از اقیانوس آرام را تامین می کند. تسنیم
